اينجا نب با دودستگاه GPS موجود دراداره كل راه وترا بري با تشكيل گروه كارشناسي كاربران GIS دراداره كل كه اعضاء آن از كارشناسان ادارات شهرستان تشكيل مي شد اقدام به آموزش سيستم GPS و GIS براي همكاران نموده وبرداشت اطلاعات مكا ني راههاي روستايي تحت پوشش حوزه استحفاظي اداره كل راه وشهرسازي را با استفاده ازسيستم GPS را شروع نموديم وبا استفاده از اين سيستم برداشت موقعيت راههاي تحت پوشش اداره كل را به تفكيك شهرستان وبا همكاري كارشناسان ذيربط كه دوره آموزشي تئوري وعملي را كه توسط اين جانب فراگرفته بودند آغاز نموده وطي يك سال عمليات برداشت اطلاعات مكاني راهها تهيه ووارد سيستم نرم افزار ARC GIS شد سپس اطلاعات توصيفي راههاي برداشت شده دربرنامه نرم افزار تكميل گرديد كه منجر به تهيه نقشه جامع راههاي تحت پوشش اداره كل راه وشهرسازي استان شد دراين راستا اطلاعات راههاي اصلي وفرعي وپلها وتاسيسات جانبي نيز تحت برنامه فوق تهيه ووارد سيستم نرم افزار فوق شد وهم اكنون اطلاعات راههاي تحت پوشش حوزه استحفاظي اداره كل راه وشهرسازي استان گيلان تاپايان سال 1390 تحت نرم افزار ARC GIS به هنگام شده است.
لازم به ذكر مي باشد تمام مراحل برداشت وبه هنگام سازي وتكميل اطلاعات فوق با هماهنگي ونظارت اداره كل فناوري واطلاعات وزارت راه وشهرسازي انجام ومورد تائيد قرارگرفته است واين اطلاعات هم اكنون درسايت vrgweb.mrud.ir قابل دسترسي مي باشد. به كارگيري سيستمهاي اطلاعات مكاني GIS در صنعت حمل و نقل ريلي به منظور استفاده بهينه مديران و تصميم گيران ضروري مي باشد. راه آهنها كه همواره بخش استراتژيك سيستم حمل و نقل هر كشور را تشكيل مي دهند، نقش قابل ملاحظه أي در پشتيباني اقتصاد سالم هر كشوري را ايفا مي كنند، لذا ساليانه در جهان سرمايه گذاري هنگفتي به جهت ساخت و نگهداري اين سيستم هزينه مي شود. در اين راستا به كارگيري صحيح سيستمهاي اطلاعات مكاني مي تواند صرفه جويي زيادي را از لحاظ اقتصادي براي سازمانها از جمله راه آهن به همراه داشته باشد. بنابراين ايجاد اين سيستم در راه آهن مي تواند تصميم گيري را بهبود بخشد و منابع موجود را به شكل موثرتري در جهت انجام اهداف راه آهن هدايت نمايد. راه آهنهاي جهان دريافته اند كه براي كنترل اطلاعات كليدي مربوط به عمليات راه آهني از قبيل تعمير و نگهداري، مديريت برناوگان و سيستمهاي پشتيباني از تصميم گيري، سيستمهاي اطلاعات مكاني بسيارمثمرثمر مي باشند. درواقع ليست مربوط به آنچه كه اين سيستمها مي توانند انجام دهند ليست بلند بالايي است كه مديريت بر خط، تجهيزات علائم، مديريت بر عمليات اضطراري، اطلاعات مسافري، برنامه ريزي ظرفيت و مديريت بر خطرات را در بر مي گيرد. با توجه به اينكه خط و زير سازه ها، بزرگترين سرمايه راه آهنها را تشكيل مي دهند، لذا مديريت بهينه بر اين منابع توسط اين سيستم يكي از اصولي ترين روشهاست كه هم اكنون در ساير كشورها قابل به كارگيري و اجرا مي باشد. مديران ارشد در سازمانها توسط اين سيستم مي توانند هزينه هاي تعمير و نگهداري را ارزيابي نموده و در جستجوي راه حلي براي كاهش هزينه ها از طريق برنامه هاي سالانه باشند. اين مقاله ضمن بررسي نقش GIS در بخش زيربنايي خطوط به جهت كاهش هزينه ها اشاره اي ارتباط نزديكي با بهينه كردن سيستم و نحوه عملكرد مديريت دارد ، كه با كنترل صحيح هزينه ها قابل انجام مي باشد كه با رعايت حداكثر نظم و برنامه ريزي انجام مي گردد. بدين جهت نياز به وجود سيستمهاي اطلاعاتي مكاني جهت اخذ و مديريت بهينه اطلاعات ضروري به نظر مي رسد. اين سيستم بايستي علاوه برارائه اطلاعات مورد لزوم، مديريت اجرايي را جهت مديريت بهينه ياري دهد. در راستاي اين مهم شناسايي گلوگاهها و ارائه راهكارها در راه آهنهاي كشورهاي مختلف، مطالعات فراواني صورت پذيرفته كه نتيجه هر يك از روشها، گامي موفق در ارائه و رفع اين تنگناها بوده است. از نتايج بدست آمده در اين مقاله مي توان به بررسي وضعيت خطوط از نظر حجم بار و مسافر، وضعيت دسترسي خطوط به بار، نقش و تاثير خطوط در شبكه حمل و نقل و … اشاره نمائيم . از ساير كاربردهاي اين سيستم در راه آهن مي توان به نقش آن در سطح تصميم گيريهاي خرد اشاره نمود، در اين مورد به دليل اينكه از اطلاعات يا جزئيات بشتري استفاده مي كنيم، سيستم بايد به صورت مشخص و بر اساس اهداف و وظايف هر بخش به طور جداگانه طراحي گردد. در اين مورد به دليل متنوع بودن وظايف و كاربردهاي بخشهاي مختلف با حجم عظيم و متنوع داده ها و كاربردها روبرو خواهيم از آنجا كه كليه تاسيسسات زيربنايي در راه آهن به عنوان دارائي و سرمايه راه آهن محسوب شده و از نقطه نظر مكان سرمايه ها كه چه هستند و در كجا قرار دارند، هميشه يكي از نواقص مهم در برنامه ريزي ها، بودجه بنديها و …مديريت بهينه در بخشهاي مختلف راه آهن چه در جهت عمليات تعمير و نگهداري و چه درخصوص تخصيص هزينه ها در اين مواقع به كار گيري سيستمهاي اطلاعات مكاني (GIS) مي تواند به عنوان يك بازوي قدرتمند به حمايت و پشتيباني مديريت بشتابد.

فصل اول: مقدمه
1-1- مقدمه
در گذشته، زمانی که تکنولوژی پیشرفته امروزی وجود نداشت، مردم وبخصوص اشخاصی مانند سیاحان، جهانگردان و ...گاهی اوقات در یک گستره جغرافیایی و بخصوص شهرها و کشورهای بیگانه، از مکان دقیق خود با خبر نبودند وحتی گاهی نیز در بیابانها ودریاها مسیر خود را گم می کردند، از سوی دیگر در دنیای قدیم، استفاده از ستارگان، قطب نما وسایر عوامل طبیعی تا اندازه ای راهگشای بشر بوده، ضمن اینکه همه این موارد،بطور کلی انسان عصر گذشته را مورد هدایت و راهنمایی قرار می داد، در حالیکه امروزه پیچیدگی های جغرافیایی، اعم از بافت شهر، خیابان، و... اصولا زمینه استفاده از اینگونه روشها را تا حد زیادی منتفی و بی معنا کرده است. به هر صورت در شرایط فعلی، با گسترش فناوری های گوناگون، این مشکل توسط یک سیستم ماهواره ای مدرن وپیشرفته، با نام و عبارت(GPS(Global Position System که به معنای سیستم موقعیت یاب جغرافیایی می باشد، رفع شده است. در حقیقت دنیای امروز، دنیایی است که هیچ فردی در آن گم نخواهد شد و همه چیز بر روی تمام نقاط زمین قابل شناسایی است واین قدرت دستیابی به سیستم های شناسایی را ماهواره ها ودر اساس کامپیوترها، در اختیار بشر قرار داده اند.
در اینجا ابتدا پس از معرفی این سیستم ، بطور اجمالی طرز کار و نحوه استفاده از آن را مورد بررسی قرار می دهیم و در نهایت به گوشه هایی از کاربردهای وسیع این سیستم اشاره می کنیم. استفاده از سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي ابزاري قدرتمندجهت امكان آناليزهاي پيچيده با مجموعه داده هاي مختلف مي باشد. انجام پردازشهاي تكراري با در نظر گرفتن شرايط مختلف براي دستيابي به نتيجه بهينه تنها توسط كامپيوتر امكان پذير مي باشد كه مي تواند عمليات را با سرعت زياد و هزينه نسبتاً كم انجام دهد. اين توانايي تجزيه و تحليل داده هاي مكاني است كه GISرا از سيستمهاي گرافيكي كامپيوتري مجزا مي سازد. لازم به ذكراست، استفاده از اين سيستم نيزدر راه آهن با توجه به رقابتي بودن اشكال مختلف حمل ونقل كه به طور مداوم درحال توسعه جهت سود آوري مي باشد موثر است. درگذشته توسعه فني اجزاء مختلف تشكيل دهنده حمل و نقل از اهميت بيشتر برخوردار بودند در حاليكه امروزه، رويكرد تدريجي به سوي توسعه سيستم هاي اطلاعاتي به منظور ارتقاء استفاده از تاسيسات زير بنايي موجود است. ضمناً بايستي به اين نكته نيز اشاره نمود كه پس از ساخت خط و ابنيه راه آهن وحفظ آنها در حد كيفيت و كارايي مطلوب عملياتي انجام مي گيرد كه به آن عمليات تعمير ونگهداري گويند. نگهداري خط باعث اطمينان از كارايي خط در محدوده استانداردهاي لازم بوده و ارتباط آن با امنيت و سوددهي راه آهن مسئله اي كاملاً مشهود و بديهي است و طول عمر مفيد خط به نحوه تعمير ونگهداري آن بستگي دارد. تجربه نشان داده است كه بهترين خطوط راه آهن حتي اگر با مرغوبترين مصالح ساخته شود ولي اگر به سيستم تعمير ونگهداري آن توجهي نشده و هيچگونه برنامه ريزي دقيقي بدون پياده سازي سيستمهاي اطلاعاتي مختلف منجمله سيستم اطلاعات جغرافيايي GISجهت به روز رساني اطلاعات تعمير ونگهداري براي آناليزهاي مختلف صورت نگيرد خطوط شبكه ما در اندك مدتي تبديل به مسيري باحداقل كيفيت فني تبديل مي شود. خرابي هاي خط بعد از يك مدت روند صعودي پيدا مي نمايد پس در مان سريعتر سبب جلوگيري از خرابي هاي بيشتر و صرفه جويي در هزينه هاي اضافي مي شود. لذا مي توان اين درمان را به وسيله پياده سازي GIS جهت كاربرد از يك برنامه ريزي صحيح و مدون جهت انجام امور تعمير ونگهداري بهره جست.
راه آهن ها اخيراً به طور گسترده اي احياء شده اند. خصوصا در بخش امور باري رشد كرده اند. با اين حال، در بسياري موارد، ميزان سود آوري از ميزان ترافيك عقب مانده است. بعلاوه، در حالي كه افزايش ترافيك فرصتي براي ساخت خطوط جديد است، معلوم شده است كه از تمام ظرفيت خطوط كنوني به طور صحيح و كاملي استفاده نمي شود. بنابر اين صنعت راه آهن بايد رويكردهاي ديگري را براي استفاده بهتر از ظرفيت در دسترس مد نظر قرار دهد. يكپارچگي و استفاده كارآمد از اطلاعات مربوط به ظرفيت در دسترس كمك عمده اي به راه آهن خواهد بود. لازم به ذكر است كه از موارد سرمايه عمده در امر حمل ونقل راه آهني، تاسيسات ثابت، تاسيسات متحرك و سيستم هاي كنترل مي باشد. براي اداره اين عوامل زيربنايي، يك سيستم اطلاعاتي يكپارچه و متمركز مورد نياز مي باشد. در گذشته، اجزاء گوناگون راه آهن به طور مستقل اداره مي شدند و سيستم هاي اطلاعاتي نا همخوان توسعه مي يافتند، لذا لازم است كه تمام اجزاء تشكيل دهنده تاسيسات زيربنايي به روشي يكسان اداره گردند تا از استفاده بهينه اطمينان حاصل گردد.