نگاهی به مشکلات ساختار کیفیت حسابرسی در ایران

اطمینان سرمایه‌گذار به کارایی و اثر‌بخشی عملیات بازارهای مالی جهان و رسیدن به رشد اقتصادی و پایداری آن در سطح جهان، کاری اساسی است. سرمایه‌گذاران برای فهم و درک اینکه اطلاعات مالی مبنای تصمیم‌گیری تخصیص منابع مالی خود درخور اعتماد و اتکا هستند، به حسابرسان نیازمندند و اظهار نظر حسابرسی در خصوص صورتهای مالی، ابزار دستیابی به آن است. حسابرسان مالی در بهبود افزایش قابلیت اتکا و اعتماد اطلاعات مالی فراهم‌شده به‌وسیله شرکتهای خصوصی، نهادهای دولتی غیرانتفاعی و دیگر واحدهای تجاری از طریق اعتباربخشی به صورتهای مالی، نقش اساسی ایفا می‌کنند.

کمیته انجمن حسابداری امریکا در زمینه مفاهیم اساسی حسابرسی1 اغلب حسابرسی را فرایند منظم کسب و ارزشگذاری واقعبینانه شواهد در خصوص اظهارات مدیریت در مورد رویدادها و فعالیت‌های اقتصادی جهت فهم میزان همبستگی بین اظهارات آنها و معیارهای مرسوم و از پیش تعیین‌شده و انتقال و اطلاع‌رسانی این نتایج به استفاده‌کننده‌گان ذینفع، تعریف می‌کند (Zerni, 2009).

حسابرسان اطمینان منطقی فراهم می‌‌کنند که صورتهای مالی عاری از هرگونه تحریف و اشتباه بااهمیت هستند و اینکه حسابرسی، اثرهای نامساعد جدایی مالکیت از مدیریت را از طریق کاهش دادن نبود تقارن اطلاعات بین استفاده‌کنندگان صورتهای مالی و تهیه‌کنند‌گان آن، به حداقل می‌رساند (Guyd et al., 2008). با توجه به اینکه مسئولیت پاسخگویی در زمینه کیفیت گزارشگری مالی با مدیریت واحد مورد رسیدگی است، حسابرسان مستقل تنها اطمینانی فارغ از آن درباره کیفیت فراهم می‌کنند که در ارزشگذاری شرکت و ساختاربندی مدیریت سود در مبادلات اقتصادی جهان، نقش اساسی ایفا می‌کند (NIE, 2007). پس به‌عبارتی می‌توان گفت که صورتهای مالی، محصول مشترک حسابرسان و واحد گزارشگر است. همین باعث شده است که نتوان کیفیت گزارشگری را مولفه‌ای جدا از کیفیت حسابرسی دانست.

کیفیت حسابرسی نقش کلیدی در کارایی بازار سرمایه ایفا می‌کند. این بدان سبب است که از یک‌طرف، حسابرسی مستقل معیاری برای اعتباربخشی و یکنواخت‌سازی صورتهای مالی به‌شمار می‌رود و از طرف دیگر، کیفیت حسابرسی با فراهم کردن اطلاعات درخور اتکای صورتهای مالی و افشای هرگونه رخدادی که می‌تواند بر تصمیم‌گیری تاثیر داشته باشد، از هدر رفتن سرمایه‌های به‌کار گماشته‌شده در بازار سرمایه در سایه تصمیم‌گیری بر پایه اطلاعات نادرست، جلوگیری می‌کند (Australian Treasury, 2010). با تکیه بر هدف نهایی حسابداری اجتماعی که مبتنی بر اندازه‌گیری و گزارشگری منابع متعامل بین واحد تجاری و جامعه پیرامون است (تنانی و میرفندرسکی، 1391) و اینکه حسابرس در برابر کل جامعه مسئول است و عملکرد آن حسب مورد متوجه جامعه می‌شود، به صراحت می‌توان حسابرسان را یک جز همیشگی از سرمایه اجتماعی به‌شمار آورد.

به‌خاطر بسپاریم که همواره فرض اساسی این است که سطوح متفاوت کیفیت حسابرسی فراهم‌شده به‌وسیله حسابرسان به سطح کیفیت درخواستی از طرف صاحبکار بستگی دارد که این نیز به نوبه خود از هزینه مباشرت و نمایندگی سرچشمه می‌گیرد که صاحبکار حاضر به تقبل آن است (DeAngelo, 1981).

در این مطالعه، هدف شناسایی چندین مشکل بنیادین حرفه حسابرسی در ایران است. روش تحقیق کیفی و با استناد به آرای صاحبنظران در ایران و مطالعات کتابخانه‌ای استنباط و نقد شده است.

حسابرسی به مفهوم بازرسی در ایران و اسلام به زمانی برمی‌گردد که منبعی (اعم از مالی و غیرمالی) در جایی وجود داشته و هرگاه انتقال ثروت مطرح ‌شده، نوعی نظارت و بازرسی را نیز با خود به‌همراه داشته است (حساس‌یگانه، 1388). در زمان عباسیان، صاحبان قدرت و حامیان حکومت به موضوع برید علاقه بسیاری داشتند تا حدی که خودشان جزو اداره برید در می‌آمدند و اوضاع و احوال افراد و مملکت را به‌طور شخصی تفتیش می‌کردند. منصور خلیفه عباسی می‌گوید که من بیش از هرکسی به چهار نفر مامور نیازمندم، اول، قاضی بی‌پروا؛ دوم، رئیس گزمه که داد ستمدیده را از ستمگر بستاند؛ سوم، تحصیلداری مالیاتی که عادلانه رفتار کند و در نهایت، بازرسی که عملکرد این سه نفر را به‌درستی گزارش کند (حساس‌یگانه، 1388).