انقلاب سال ۱۳۵۷ هجری شمسی در ایران، (مشهور به انقلاب اسلامی) که با مشارکت اکثریت مردم ، احزاب، روشنفکران و دانشجویان ایران انجام پذیرفت، نظام پادشاهی ایران را سرنگون، و زمینه ی روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی ، به رهبری روحانی شیعه، روحالله خمینی در ایران را فراهم کرد. تفکرات و شخصیتهای اسلامی، در این انقلاب ضدسلطنتی حضور برجستهای داشتند و خمینی آن را انقلاب اسلامی خواند. این انقلاب، با نام انقلاب بهمن ۵۷ نیز شناخته میشود.با وقوع کودتای ۱۳۳۲، بر حیات سیاسی ایران، پردهای آهنین کشیده شد که رهبران مخالفان و احزاب سیاسی را از پایگاه اجتماعی خود و توده مردم جدا کرد. این پرده آهنین به ظاهر تنشهای اجتماعی و مخالفتهای سازمان یافته را پنهان نمود، اما بیگمان در نابودی و محو آنها ناکام ماند.
حزب توده ایران:
حزب توده گرچه به حیات خود ادامه داد تا نقشی هرچند کوچک در انقلاب ایفا کند، پس از کودتا، هدف سرکوب و ضربههای سخت نیروهای امنیتی، جنگ روانی شدید و شایعه سازی رژیم بر علیه آن قرار گرفت و در اواخر دهه ۱۳۳۰ تنها شبحی از قدرت پیشینش بازماند. دگرگونیهای اجتماعی حاصل از نوسازی، موجب شد تا رفته رفته، هواداران حزب توده به خانوادههایی با پیشینه چپگرایانه محدود شوند. رهبری حزب نیز در نتیجه مرگ رهبران، سستی حاصل از کهولت و کنارهگیری آنان، تضعیف شد. افزون بر این، مسئله مناقشات چین و شوروی، پیدایش گرایشهای ((مائوئیستی)) و انتقاد از سیاستهای گذشته حزب از جمله آنچه منتقدان پیروی ((کورکورانه)) آن از شوروی مینامیدند، موجب وقوع انشعاباتی در این حزب شد. با اینحال، حزب توده در سالهای نخست دهه پنجاه فعالیتهای موفقی را آغاز کرد. از جمله اداره ایستگاه رادیویی پیک ایران، انتشار منظم دو مجله ((مردم)) و ((دنیا)) و بعدها نشریه نوید و همچنین ایجاد هستههای زیرزمینی کوچکی در دانشگاه تهران و مناطق نفتی.
،گروه هاي چريكي خط امامي
- برخي از گروه هاي مبارز مسلمان سال هاي آخر رژيم سلطنت را بايستي در طول جريان بزرگ روحانيت مبارز به رهبري امام (ره) محسوب كرد. آنان هسته هايي مبارزاتي بودند كه تسليم هژموني التقاط و سپس الحاد مجاهدين خلق نشدند. تعداد اندك اعضاي اين گروه ها سبب نمي شود كه نقش آنها را در مبارزات دوران نهايي نهضت اسلامي ناديده بگيريم، بدون مقدمه فعاليت هاي اين گروه ها را مرور مي كنيم.