تأثیر واردات برنج خارجی بر بازار برنج داخلی پروژه کشاورزی

چکیده

کشاورزی یکی از ارکان مهم و حیاتی کشور بوده و در برنامه های توسعه اقتصادی از محورهای اساسی توسعه شناخته می شود و نقش و اهمّیت آن همواره حساس بوده و دارای سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملّی است. باید اذعان داشت که 30 درصد از اشتغال کشور به 50 درصد از صادرات غیر نفتی کشورمان یعنی محصولات کشاورزی ، اختصاص داشته و حدود 80 درصد از نیازهای غذایی جامعه را تأمین می نماید. برنامه ریزی های جامع که تمام محدودیت های این صنعت را در بر داشته باشد ، می تواند تعالی بخش اهداف تولید بوده و توجه به آن در خصوص بقا و توسعه پایدار در دستور کار مجریان امر قرار گیرد.

باید توجه داشت که برنج بین محصولات زراعی بالاترین ارزش ناخالص را دار است و از در آمد قابل توجهی برخوردار است. بیشترین مقدار کشت این محصولات در استان گیلان و مازندران صورت می پذیرد که 71 درصد از مقدار کل کشور را شامل می شود. طبق آمار FAO در سال 1997 سطح زیر کشت این محصول 150783 هزار هکتار بوده است که ایران با داشتن 563 هزار هکتار دارای سهمی برابر 7/3 درصد از کل جهان را دار است. در سال زراعی 89ـ88 تولید شلتوک در ایران برابر با 2350 هزار تن بوده که 91 درصد آن در استان های شمالی کشور استحصال گردیده است . از عمده ترین نیازهای این محصول با ارزش آب بوده که برای هر هکتار در استان گیلان بطور خالص حدود 71000 متر مکعب در سال آب مورد نیاز می باشد. طبق آمار اعلام شده از سوی FAO در سال زراعی 98ـ97 از هر هکتار مزرعه بطور متوسط 4173 کیلوگرم شلتوک برداشت گردیده که نسبت به سال قبل از آن 7 درصد کاهش امّا نسبت به سال پایه مورد بررسی (1379)37 درصد افزایش داشته است. مقدار سرانه مصرف برنج در سال 1994 در جهان 4/66 کیلوگرم بوده و مصرف سرانه در ایران در سال 85 برابر با 4 کیلو گرم برآورد شده است. لازم به توضیح است که بیشترین الگوی مصرف در ایران شامل برنج های وارد اتی است که 44 درصد از مصرف عمومی را تشکیل می دهد. کمبود این محصول در ایران از محل واردات تأمین شده و مقدار واردات کشور در سال 95 ، 46/1 هزار تن بوده است. که بیشترین مقدار این نیاز از سوی کشور تایلند تأمین می گردد. به جهت حمایت از تولید کنند گان ( کشاورزان ) همه ساله مقادیری برنج توسط شرکت های تعاونی روستایی خریداری می گردد و این مقدار در سال زراعی 89ـ88 ، 2032 تن بوده است. به لحاظ اهمّیت اقتصادی این محصول و تأثیر توسعه آن بر اقتصاد استان های تولید کننده و اقتصاد کشور ما همواره مورد توجه مسئولان امر بوده است. ایده بهینه سازی وضعیت شالی کاری استان در چهارچوب تشکیل اتحادیه شالی کاران شکل گرفت یا تحقیقات بعمل آمده به دلایل متفاوتی تغییر وضعیت اقتصادی حالیه، وجود یک سیستم هدفمند به نام سازمان تعاون روستایی و عدم ایجاد یک سازمان موازی که احتمالا رسالت آن را کمرنگ خواهد نمود و با توجه به اینکه اهداف این اتحادیه در حوزه عملیاتی اهداف شرکت های تعاون روستایی گنجانیده شده است ، لازم است که تحقیق در زمینه دلایل عدم تحقق این اهداف صورت گیرد.

واژگان کلیدی

برنج ـ واردات ـ تبلیغات ـ بازاریابی

مقدمه

کشاورزی یکی از ارکان مهم و حیاتی کشور بوده و در برنامه های توسعه اقتصادی از محورهای اساسی توسعه شناخته می شود و نقش و اهمّیت آن همواره حساس بوده و دارای سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملّی است. باید اذعان داشت که 30 درصد از اشتغال کشور به 50 درصد از صادرات غیر نفتی کشورمان به محصولات کشاورزی اختصاص داشته و حدود 80 درصد از نیازهای غذایی جامعه را تأمین می نماید. برنامه ریزی های جامع که تمام محدودیت های این صنعت را در بر داشته باشد ، می تواند تعالی بخش اهداف بهینه تولید بوده و بخشی از اهداف جامعه را در خصوص پیشرفت به سمت توسعه پایدار تحقق بخشد. قطعا ً محصولاتی نظیر گندم و برنج از اهمیّت استراتژیک برخوردار بوده و توجه به آنان در خصوص بقاء و توسعه باید در دستور کار مجریان امر قار داشته باشد.در این بین توجه به برنج که بین محصولات زراعی بالاترین ارزش تولید ناخالص را دار است و از در آمد قابل توجهی برخوردار است لازم و ضروری است کشور ما با وسعت 165 میلیون هکتار دارای 16 میلیون هکتار زمین زراعی بوده که از این مقدار سهم زیر کشت 11 هکتار بوده و بقیه به صورت آیش می باشند. با توجه به این که ایران از لحاظ جغرافیایی در منطقه ای قرار گرفته که بیش از 80 درصد از نواحی حاصل خیز برنج جهان در این مجموعه مستقر است می تواند بر روی این محصول به عنوان یکی از مهم ترین محصولات زراعی تکیه نماید. خوشبختانه در سالهای اخیر واردات برنج سیر نزولی داشته و طبق برنامه های دولت و بر آورد موسسه تحقیقات برنج، امید آن می رود که در سال 1400 رقم آن برابر با صفر باشد.

امید است در آینده ای بس قریب در سایه تلاش های همه جانبه و مساعدت همه اقشار جامعه متعهد و دلسوز و کار گزاران و خدمتگزاران ، شاهد بخش کشاورزی بخصوص برنج در کشور پهناور و عزیزمان ایران اسلامی بوده تا بدین وسیله کشور توسعه یافته ، آزاد ،مستقل و بدون هیچ گونه وابستگی به نیروهای بیگانه داشته باشیم . انشاء اللّه

فصل اوّل کلیّات

بیان مسئله

چرا برنج ایرانی نمی تواند با برنج خارجی رقابت کند .؟

برنج یکی از غلات مهم مصرفی انسان است و در بین غلات تنها محصولی است که منحصرا برای انسان کاشت می شود. در بخش زیادی از قاره ی آسیا ، برنج تأمین کننده ی بیش از 80 درصد کالری و 75 درصد پروتئین مصرفی مردم است. در ایران پس از گندم ، برنج دومین محصول کشاورزی پر مصرف می باشد که مصرف آن پس از دهه 50 افزایش چشمگیری یافته است .

تولید برنج در ایران در دوره 89 – 1379 با رشد 19/3 درصدی از 22/1 میلیون تن به بیش از 08/2 میلیون تن رسیده است . در این دوره بازار برنج شاهد دو اتفاق مهم بوده است . اولا ً، تولید برنج افزایش یافته است و ثانیا ً ، واردات آن افزایش پیدا کرده است . برآیند این عوامل موجب شده عرضه داخلی برنج از 96/1 میلیون تن در سال 1379 به 22/3 میلیون تن در سال 1389 افزایش پیدا کند . طی دوره سهم تولید از کل عرضه داخلی از 4/62 درصد در سال 1379 به 5/64 درصد در سال 1389 رسیده است . بنابراین با وجود برنامه های متعدد خودکفایی در این دوره ضریب خودکفایی تغییر چندانی نکرده است .

با وجود کاهش تولید در بعضی از سال ها ، واردات افزایش نیافته است و یا در بعضی سالها با وجود افزایش تولید ، واردات نیز روند صعودی داشته است . این امر عدم هماهنگی تولید و واردات برنج را نشان می دهد. بخشی دیگر از این نوسان ها را می توان به فقدان برنامه ریزی در واردات برنج مربوط دانست . به سبب فقدان متولی در امر بازاریابی محصولات کشاورزی در کشور و پیش بینی نادرست شکاف بین عرضه و تقاضای برنج ، تخمین درستی از نیاز وارداتی برنج صورت نگرفته است . از این رو واردات برنج نتوانسته آن طور که انتظار می رفته به ثبات قیمت در سال های مختلف کمک کند و قیمت برنج ، تحت تأثیر واردات ، نوسان های زیادی را تجربه کرده است.

در تولید برنج مشکلات زیادی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به ساختار تولید و مراحل مختلف تولید و بخش دیگر مربوط به مراحل پس از تولید تا تبدیل آن به برنج سفید می باشد. کوچک بودن قطعات زمین های زیر کشت ، هزینه بالای تولید و در نتیجه عدم مزیت نسبی در تولید ، ضایعات بالای کارخانه های شالی کوبی و عدم تولید محصولات جانبی از این گونه موارد به شمار می رود.

گر چه میزان ضایعات این محصول در کشور در منابع مختلف بسیار متفاوت است امّا آمارها حکایت از بالا بودن میزان ضایعات آن دارند. وجود ضایعات در دامنه ی 16ـ 30 درصد(بدون لحاظ نمودن ضایعات مراحل قبل از برداشت از قبیل ؛ ضایعات ناشی از تغییرات نامطلوب جوی ، مدیریت مزرعه ، آفات و بیماری ها و غیره ) ، برای یک محصول استراتژیک رقم بسیار بالایی می باشد. براساس گزارش سازمان خواروبار جهانی ( FAO ) میزان ضایعات برنج در دنیا حدود 21 درصد است که بیشترین مقدار آن (حدود 6 ـ 8 درصد) به مرحله برداشت ( اعم از درو و خرمن کوبی ) تعلق دارد .اخیرا ً دولت به منظور کاهش ضایعات این محصول در کشور مبادرت به اقداماتی اساسی همچون اصلاح ساختار کارخانجات شالی کوبی ، تأمین تعدادی کمباین های مخصوص برداشت برنج و ... نموده است . برای کاهش ضایعات این محصول در مراحل مختلف تولید ، داشتن شناختنی کافی از فاکتورهای ایجاد کننده ضایعات به منظور مقابله با آنها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. برنج تولیدی در کشورمان یکی از محصولات ارزشمندی است که متأسفانه واردات بی رویه آن باعث شده که ارزش واقعی آن نادیده گرفته شود . یکی از دلایلی که برنج ایرانی نمی تواند با برنج خارجی رقابت کند بالا بودن هزینه تمام شده تولید برنج در کشورمان است . البته از دیگر مشکلات گریبانگیر این صنعت واردات برنج قاچاق است . متأسفانه برنج در کنار دیگر محصولات وارد اتی از کشورهای مختلف وارد کشور ما می شود ، زیرا نیروی کار و در نتیجه هزینه تمام شده برای تولید برنج در آن کشور ها پایین تر از ایران است .

برنج ایرانی به دلیل طبیعی بودن یکی از بهترین برنج های دنیا و سالم ترین آن ها محسوب می شود ولی در کشور ما با وجود تبلیغات زیادی که از محصولات خارجی به خصوص در صداو سیما می شود از محصولات داخلی و علی الخصوص برنج هیچ تبلیغی نمی شود . کشورهای اروپایی و بسیاری از کشورهای دیگر به دلیل ارگانیک بودن و سالم بودن برنج ایرانی اشتیاق زیادی به مصرف برنج ایرانی دارند . انجام نشدن تبلیغات مناسب و نبود بستر سازی در بحث ارئه برنج داخل توسط دستگاه های ذی ربط از مهم ترین دلایل است . شالی کاری ، حمایت ، مساعدت و سرمایه گذاری بیشتر بانک و دولت را می طلبد تا شاهد افزایش کیفیت برنج و همچنین صادرات بیشتر آن باشیم نه واردات بی رویه . پس باید برای حفظ برنج ایرانی و بالا بردن جایگاه ان ضمن توجه به افزایش تولید ، روی کیفیت و قیمت تمام شده تولید آن در کشور اقدامات ویژه ایی صورت گیرد .