? &?????????? ???? ? ?????

بحث در احادیث ( مساوات در قرآن‏)

اقسام مساوات

مساوات در اسلام از نظر حقوقی

یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ} [الحجرات:۱۳[

"ای مردم! ما همه ی شما را ازمردوزنی آفریده وبه صورت ملته ها وقبیله هایی درآورده ایم تا با یکدیگر آشنایی وارتباط پیدا کنید (اما بدانید که) افضل ترین شما در پیشگاه خداوند پرهیزگار ترین شما است"

اساس این حق از نظر قران عبارت است از اینکه تمامی انسانها در نشأت وخلقت خود مساوی وبرابراند،تمامی بشریت اولاده آدم وحواء هستند،همچنان تمامی بشریت نه ماه در رحم مادر می مانند،واز یک موضوع بدنیا می آیند مگر در حالت اظطرار که طفل بواسطه جراحی بدنیا می اید. حق مساواتی را که قران برای انسان ثابت کرده است اثر مثبت در تطبیق دیگر حقها دارد مثل حق زندگی،حق آزادی،حق اظهار رأی،حق عدم اکراه در دین،حق معیشت که از اندازه کفایت کم نباشد،حق مساوت وبرابری در برابر قانون وحق های دیگر تمامی انسانها در تطبیق این حقها برابر هستند زیراکه همه بنده خدانود پاک اند. اعتراف قران به مساوات این معنی را ندارد که فرقهای فردی وخلقی در بین انسانها ملغی است. واین معنی را ندارد که همه انسانها مثل یک اجزاء دستگاه است،که یک جزء آن از اجزاء دیگر هیچ فرقی نداشته باشد. زیراکه مطلق مساوات مقصود نیست بخاطریکه الله تعالی انسانها را متفاوت در قدرتهای فردی وخلقی ونفسی وغیره خلق کرده است. پس این فرقها در نزد قران اعتبار دارد ورعایت آنها ضروری است. به سبیل مثال صحیح نیست مساوات بین شخص بینا ونا بینا در اداء واجباتی که اداء آن احتیاج به سلامت بصر دارد. همچنان مساوات صحیح بر قرار نمی شود بین یک شخص معیوب وشخص سالم در انجام واجباتی که احتیاج به سلامت جسم دارد. پس از ارشادات قران بر میاید که انسانها در افرینش یکسان ومساوی خلق شده اند وجز به پرهیزگاری ودانش بریکد یگر برتری ندارند واین حق مساوات را باید همه انسانها بدانند وبه موازین آن عمل کنند تا حقوق اساسی وبشری به صورت درست حفظ ورعایت شود.

عدالت یعنی رعایت تساوی در زمینه استحقاق های تساوی و همین معنای درستی است و عدل نیز اینچنین مساواتی را ایجاب می نماید و این چنین مساواتی از لوازم عدل می باشد. عدالت به این معنی یعنی رعایت استحقاق ها و عطا کردن هر ذی حقی آنچه استحقاق آن را دارد. معنی حقیقی عدالت اجتماعی بشری، یعنی عدالتی که در قانون بشری باید رعایت شود و افراد بشر باید آن را محترم بشمارند، همین معنی می باشد.

یکی از اصول و ارکان ایدئولوژی اسلامی اصل مساوات و نفی‏ تبعیض است. از نظر اسلام انسانها به حسب گوهر و ذات برابرند، مردم از این نظر دو گونه یا چند گونه آفریده نشده اند، رنگ، خون، نژاد، قومیت ملاک برتری و تفوق نیست،مساواتی که قرآن میان انسان ها قایل است شامل دو قسمت عمده، مساوات در اصل انسانیت و مساوات در حقوق و اجرای قوانین و احکام می باشد، که جهت اثبات این مطلب می توان به ترتیب به آیات زیر اشاره کرد:

«یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا و قبایل ان اکرمکم عندالله اتقیکم؛ ای مردم، شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گرداندیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمند ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست» (حجرات/13). «ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل؛ همانا خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبانش پس دهید و چون میان مردم حکم کردید به عدالت حکم کنید» (نساء/58).و می فرماید: «و امرت لاعدل بینکم؛ و مامور شده ام میان شما به عدالت حکم کنم» (شوری/15). آمده است معنای جمله مورد بحث این است که من مأمور شده ام بین شما عدالت را برقرار کنم، یعنی همه را به یک چشم ببینم، قوی را بر ضعیف و غنی را بر فقیر و کبیر را صغیر مقدم ندارم و سفید را بر سیاه و عرب را بر غیر عرب و هاشمی را و یا قریشی را بر غیر آنان برتری ندهم. عدالت در ستون دینی عامل دوام و بقای حکومت ها دانسته شده و مهم ترین هدف پیامبران الهی را تشکیل می دهد، «ولقد ارسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط ؛ به راستی پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند» ( حدید/25). «ولکل امه رسول فاذاجاء رسولهم قضی بینهم و هم لا یظلمون؛ و هر امتی را پیامبری است پس چون پیامبرشان بیاید میانشان به عدالت داوری می شود و به آنان ستم نرود» (یونس/47).

کلام اسلامی بیش از هر چیز به مساله عدل پرداخت. فقه اسلامی قبل از هر چیز مساله عدل برایش مطرح شد و در جهان سیاست اسلامی بیش از هر کلمه ای کلمه عدل بگوش می خورد. به طور کلی در اعتقاد مومنان عدالت هم منشا احکام دینی است و هم مقتضای آنها و حکمی که عادلانه نباشد دینی نیست، هیچ حکم قانونی در نظام اسلام نیست مگر اینکه از عدل سرچشمه گرفته است و عدالت در اسلام از اصولی است که هیچ تخصیص بردار نیست.اهمیت و جایگاه والای عدالت در اسلام از یک طرف و وابستگی تحقق آن به ابزارهای حکومتی و قدرت از طرف دیگر نشانگر آن است که حکومت دینی ناگریز است که عدالت را به عنوان یکی از اهداف اساسی خود برگزیند تا از مسیر دینی بودن خارج نشود. آیات بسیاری در قرآن در باب لزوم توجه به تامین و برقراری قسط و عدل در قرآن وجود دارد. عدل به مفهوم اجتماعی، هدف نبوت و به مفهوم فلسفی مبنای معاد است. قرآن کریم در بیان هدف نبوت و رسالت پیامبران می فرماید: «لقد ارسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط ؛ همانا فرستادگانمان را با دلائل روشن فرستادیم و همراه ایشان کتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به عدالت قیام کنند» (حدید/ 25). در موضوع معاد و محاسبه رستاخیز و پاداش و کیفر اعمال می فرماید: «و نضع الموازین القسط لیوم القیامة فلاتظلم نفس شیئاً و ان کان مثقال حبة من خردل اتینابها و کفی بنا حاسبین؛ ترازوهای عدالت را در روز رستاخیز می نهیم، به احدی هیچ ستمی نخواهد شد و اگر هموزن دانه خردل باشد آنرا می آوریم، این بس که ما حسابگر هستیم» (انبیاء/ 47).