کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته میشود که طول و عرض آن مختلف بوده و ضخامت آن چند میلیمتر است، و یک روی آن دارای سطحی شیشهای بوده و کاملاّ صاف و صیقلی میباشد.کاشی محصولات سفالین و سرامیکی است که در ساختمان کاربرد و اهمیت ویژهای دارد مانند حمامها، توالتها، آشپزخانهها و آب ریزگاههای عمومی و غیره[۱]. کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار میرود.
واژه کاشی از نام شهر کاشان اقتباس شده که از اوایل دوران اسلامی به عنوان مرکز صنعت سفال سازی مشهور بود.[۲]
کاشی کاری در آرامگاه شیخ مغربی در نیشابور.نمونه از کاربرد تزئیی کاشی سفالین در ایران.
یک قطعه کاشی از دو قسمت تشکیل شدهاست:
۱- قطعه سفالی که قسمت اصلی و استخوانبندی کاشی را تشکیل میدهد.
۲- لعاب روی آن که مادهای است شیشهای و قسمت رویی آن را تشکیل میدهد.
یکی از مهمترین عوامل در صنعت کاشی سازی آن است که این دو ماده را طوری انتخاب کنند که ضریب انبساط آنها مساوی باشد[۱].
کشور ایران با تاریخ و تمدن کهن در هنر و صنعت و برخورداری از ذخایر متنابهی از مواد اولیه از دیر باز با عنوان بستری مناسب برای صنعت کاشی و سرامیک مطرح بودهاست. تولید کاشی سرامیکی در این سرزمین از مراحل بسیار اولیه و با روشهای ابتدایی از حدود ۱۲۵۰ سال قبل از میلاد مسیح با تولید انواع آجرهای لعابدار، کاشیهای تزیینی و مینا آغاز شدهاست.[۳]
کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان (بویژه در اماکن مذهبی) و همچنین برای بهداشت و عایق رطوبت به کار میرود.
کاشی دارای ابعاد و اندازههای گوناگون میباشد بطوریکه کاشی کف و دیواری را در ابعاد ۲×۲ و ۱×۲ تا ۵۰×۵۰ سانتیمتر تولید میکنند که با رنگهای گوناگون میتواند یک نقاشی را در محل نصب نیز نشان دهد. کیفیت کاشی باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت از ۱۰۰ تا ۲۰ درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل کرده و هیچگونه آثار ترک در بدنه و یا لعاب آن ظاهر نشود. کاشی دیواری را برای حفظ بهداشت و رطوبت در آشپزخانه، محیطهای بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده میکنند. کاشی کف را نیز به علت ضد سایش بودن و مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانهها، حمامها، آزمایشگاهها، رختشویخانهها و کارخانجات شیمیایی به کار میبرند همچنین کاشی باید دارای ابعاد صاف و گوشههای تیز باشد.[۴]
بر مبنای آخرین کشفیات و تحقیقات باستان شناسی آثاری از چهارده سال قبل به دست آمده است که این کشفیات مبین قدمت صنعت و هنر کاشی سازی در ایران است. در طول این سابقه طولانی ویژگی های مشخص و ویژه ای را می توان در این فن و هنر ایرانی مشاهده کرد که منعکس کننده و بیانگر وضعیت سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، و مذهب از یک طرف و ذوق و سابقه شخصی و قومی هنرمندان ایرانی از طرف دیگر است.
بهترین نمونه کاشی های ایرانی اوایل هزاره قبل از میلاد، کاشی های دروازه معروف ایشتارد بابل است که هم اکنون بازمانده های آن در موزه برلین نگهداری می شود.
مصادف با همین ایام هنر کاشی کاری در شوش و نواحی مرکزی و غربی ایران نیز رواج بسیار داشته است و از کاشی برای تزئین دیوارها استفاده می شد. به عنوان مثال تزئین دیوارهای کاخ «هگمتانه» از کاشی های الوان به سبک دروازه ایشتارد بابل استفاده شده است.
فن و هنر سفالگری در ایران نیز قدمت دیرینه ای دارد و به حدود هزاره هشتم قبل از میلاد می رسد. پس از دوران ها مادها در زمان هخامنشیان، هنر کاشی سازی رونق یافت به طوری که در زمان داریوش بزرگ برای تزئین تالارها و ایوان های کاخ تخت جمشید و شوش از کاشی های متنوع استفاده شده است که هم اکنون نمونه های ارزنده آن ها در موزه لوور و ایران باستان موجود است.
با استقرار اسلام صنعت گران ایرانی به هنر خود رنگ و بوی اسلامی بخشیدند .در این دوره کاشی کاری به یک هنر ظریف و مذهبی تبدیل شد و جنبه تقدیس پیدا کرد .
در قرن سوم هجری هنر و صنعت سفالگری از نظر لعاب دهی تزیین و نقوش به مراحل بسیار پیشرفته ای رسید.
دوره تیموریان دوره رونق و شکوه کاشی کاری ایران می باشد. در این دوره کاشی کاری اسلامی با توسعه ساخت کاشی های معرق، عصر جدیدی را آغاز می کند و از کاشی های معرق برای تزیین بناهای مذهبی و غیر مذهبی استفاده می شود حتی در این دوره هنرمندان ماهر کاشی کار اصفهان و شیراز برای تزیین بناهای شهرهایی چون سمرقند و فرات و بخارا به آن سرزمین ها مهاجرت می کنند .
از بهترین نمونه های این هنر در دوره تیموریان مسجد گوهر شاد مشهد است که با کاشی های فیروزهای و لاجوردی تزیین شده است. مسجد کبود تبریز نیز یکی دیگر از شاهکار های هنر کاشی کاری آن دوره به حساب می آید.