كاربرد اوراق اجاره در سياست هاي پولي

انواع اجاره

عناصر اصلی اوراق اجاره

نهادهای مالی لازم برای اوراق اجاره

رویه اجرایی انتشار اوراق اجاره

انواع اوراق اجاره

کاربرد اوراق اجاره

ویژگی‌های اوراق اجاره و تفاوت آن با بهره و ربا

آثار و کارکردهای اقتصادی اوراق اجاره

اجاره در لغت به‌معنای رهانیدن و به فریاد رسیدن[1]و در اصطلاح فقهی، قراردادی است که به‌سبب آن، مستأجر در برابر مالی که به‌موجر می‌پردازد، برای مدت معیّن، مالک منافع عین مستأجره می‌شود.[2]اوراق اجاره اوراق بهاداری است که دارنده آن به‌صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر‌اساس قرارداد اجاره به مصرف‌کننده یا بانی واگذار شده است.در صکوک اجاره حق استفاده از منافع دارایی یا مجموعه¬ای از دارایی¬ها، در برابر اجاره‌بها از مالک به شخص دیگری منتقل می‌شود.[3]گرچه عقد اجاره دارای قدمت طولانی است و در قرآن کریم، پیشینه آن به زمان حضرت موسی می‌رسد، اما استفاده از این عقد در بازارهای مالی کشورهای اسلامی، به‌صورت اوراق اجاره پدیده‌ای جدید است.در دهه 1990، همزمان با گسترش ساختارهای گوناگون معامله‌های مالی به‌وسیله بانك‌های اسلامی، ایده استفاده از ابزارهای مالی اسلامی نیز تشدید شد.به‌دنبال آن متخصصان مالی در کنار عالمان دینی به مطالعه راهکارهای مناسب اقدام کردند.ایده‌ی انتشار اوراق اجاره برای نخستین ‌بار به‌وسیله منذر قحف (Monze Kahaf) در مقاله‌ی معروف وی با عنوان "استفاده از اوراق اجاره دارایی برای پوشش شکاف بودجه"در سال 1997مطرح شد و پس از بررسی جزئیات عملیات آن، منتشر شد.[4]

در تقسیم انواع اجاره می‌توان از سه نوع اجاره نام برد.دو نوع از آن، اجاره اموال (اشیا و حیوان)و اجاره اشخاص، قرارداد اجاره به‌حسب عین مستأجره است:

اجاره اموال؛ که به آن اجاره اعیان نیز گفته می‌شود، عبارت است از اجاره‌ای که در آن، عین مستأجره اشیائی مثل خانه، زمین، مزرعه، باغ، خودرو، هواپیما، ماشین‌آلات، حیوان و درخت؛ که جهت بهره‌برداری از منافع آن‌ها اجاره داده می‌شوند.اجاره اشخاص؛ که به آن اجاره اعمال نیز گفته می‌شود، عبارت از اجاره‌ای است که در آن عین مستأجره، انسان است و کار و عمل او در مقابل اجرت معیّن به تملیک مستأجر در می‌آید.[5]اجاره به‌شرط تملیک؛ نوع خاصی از اجاره، اجاره به‌شرط تملیک است.مطابق ماده 58 آیین‌نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا، «اجاره به شرط تملیک، عقد اجاره‌ای است که در آن شرط شود مستأجر در پایان مدت اجاره و در صورت عمل به شرط مندرج در قرارداد، عین مستأجره را مالک شود.»[6]

1.ناشر (وکیل)؛ ناشر اوراق اجاره می‌تواند دولت، مؤسسه وابسته به دولت، بانک دولتی، بانک خصوصی یا مؤسسه مالی غیر بانکی، مانند شرکت‌های لیزینگ باشد.ناشر اوراق اجاره، بعد از کسب مجوّز قانونی، به انتشار اوراق اجاره اقدام کرده، آن‌ها را در مقابل دریافت وجه مشخص (قیمت اسمی اوراق)به مردم وامی‌گذارد.رابطه حقوقی ناشر با متقاضیان اوراق، رابطه وکالت است؛ یعنی ناشر با اعطای اوراق اجاره، وجوه مردم را به‌صورت وکالت دریافت می‌کند؛ سپس با وکالت از طرف صاحبان اوراق، کالاهای سرمایه‌ای و مصرفی بادوام را خریده، به متقاضیان اجاره می‌دهد.

2.دارنده (موجر)؛ دارندگان اوراق اجاره در واقع مالکانِ مُشاعی کالاهای سرمایه‌ای و مصرفی بادوام هستند؛ که ناشر اوراق، به‌وکالت از طرف آنان اجاره داده است.دارندگان اوراق، می‌توانند اوراق اجاره‌ را نگهدارند و به‌صورت ماهانه از درآمد آن‌ها استفاده کنند؛ چنان‌که می‌توانند در مواقع نیاز به نقدینگی، آن‌ها را (که سند مالکیّت دارایی حقیقی است)به دیگری بفروشند.خریداران اوراق، مالکان جدید دارایی‌های اجاره داده‌شده خواهند بود.

3.استفاده‌کننده از کالا (مستأجر)؛ رکن سوّم معامله، کسانی هستند که در جایگاه مستأجر از کالاهای سرمایه‌ای و مصرفی بادوام استفاده می‌کنند و طبق قرارداد اجاره متعهد هستند در مقابل این استفاده، اجاره‌بها بپردازند.

جهت انتشار اوراق اجاره، وجود دست‌کم سه نهاد مالی ضروری است که عبارتند از:

بانی؛ بانی شخصی حقوقی است که صکوک (اوراق)اجاره با هدف تأمین مالی آن منتشر می‌شود و می‌تواند به اجاره کردن دارایی مبنای انتشار صکوک اجاره از واسط، به نمایندگی از سرمایه‌گذاران ‌مبادرت کند.

واسط؛ واسط، نهادی مالی است که صرفاً به‌منظور نقل‌ و ‌انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار اوراق اجاره تشکیل می‌شود.امین؛ امین شخصی حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران و به‌منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره، مسؤلیت نظارت بر کل فرایند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد.[8]

1.بانی جت مشخص نمودن شیوه تامین مالی به یکی از نهادهای دارای مجوز مشاوره عرضه مراجعه می نماید.

2.مشاور عرضه به نمایندگی از بانی، از سازمان بورس و اوراق بهادار موافقت اصولی تامین مالی از طریق انتشار اوراق اجاره را دریافت می نماید.

3.مشاور عرضه جهت تعیین نهاد واسط به شرکت مدیرت دارایی مرکزی مراجعه می نماید.

4.پس از اخذ مجوز، نهادواسط برای تامین مالی از طرف بانی به انتشار صکوک اجاره مبادرت می‌ورزد.

5.نهاد واسط دارایی موجود را به بانی اجاره می دهد.

6.نهادواسط پرداختهای منظم اجاره بهای حاصل ازدارایی را بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌نماید.

7.پس از پایان مدت اجاره وفروش دارایی به بانی، نهاد واسط مبلغ اسمی اوراق صکوک را به سپرده گذاران باز پرداخت می نماید.