تخصیص و توزیع منابع و ثروت در جامعه و ثبات و رشد اقتصادی سه وظیفه مهم دولت ها به شمار می روند كه درآمدهای مالیاتی در هر سه حوزه و بویژه درحوزه توزیع منابع و ثروت در جامعه، نقش اساسی را ایفا می كنند.
براساس برنامه ریزی های صورت گرفته، مقرر شده تمام هزینه های جاری تا پایان برنامه چهارم یا اوایل برنامه پنجم توسعه اقتصادی از محل درآمدهای مالیاتی تأمین و درآمدهای نفتی نیز صرف توسعه و زیرساخت های كشور شود.
هم اكنون وابستگی بودجه 90 به نفت ۳۷ /۴ میلیارددلار و به درآمدهای مالیاتی ۱۹ /۷ میلیارددلار است و پیش بینی می شود از اتكای بودجه به نفت در سال آینده كاسته و به سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه افزوده شود.
در لایحه پیشنهادی دولت به مجلس برای سال ،۸۶ اتكای بودجه به نفت در حدود ۲۹ /۵ میلیارددلار كاهش و درآمدهای مالیاتی ۲۰ /۸ میلیارددلار افزایش یافته است. آمار عملكرد نه ماهه اول امسال نیز از تحقق حدود ۸۲ درصد نسبت به رقم مصوب بودجه ای و افزایش ۳۱ درصدی آن نسبت به مدت مشابه سال قبل حكایت دارد.این آمار بیانگر آن است در صورتی كه دولت توجه ویژه ای به بخش مالیات داشته باشد، قاعدتاً در افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه سالانه خود نیز موفق خواهدبود.
از سویی، در سال 89 حدود ۳۵ درصد درآمد دولت از محل اخذ مالیات به دست آمد و این سهم قرار است در سال های برنامه چهارم توسعه روند افزایشی را طی كند.از سوی دیگر، براساس قانون برنامه چهارم، دولت موظف است سالانه از اتكای بودجه به نفت بكاهد و بر سهم درآمدهای مالیاتی بیفزاید.
درصورت موفقیت دولت در این سیاست، در اوایل برنامه پنجم توسعه شاهد تأمین كامل هزینه های جاری دولت از محل درآمدهای مالیاتی خواهیم بود و درآمدهای نفتی نیز صرف زیرسازی و توسعه اقتصاد خواهدشد.منابع تأمین درآمدهای مالیاتی درآمدهای مالیاتی شامل درآمدهای مالیاتی مستقیم و غیرمستقیم است كه هركدام از آن ها نیز به چند بخش دیگر تقسیم می شوند.
مالیاتی كه شركت های دولتی و غیردولتی، بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی می پردازند به علاوه مالیات عملكرد نفت و شركت های مخابرات تابعه وزارت ارتباطات، مالیات بر درآمد (مالیات حقوق كاركنان بخش عمومی، خصوصی، مشاغل، مستغلات و مالیات های متفرقه درآمد) و ثروت (مالیات بر ارث، اتفاقی، نقل و انتقالات سرقفلی، سهام و املاك و حق تمبر و اوراق بهادار) جزو درآمدهای مالیاتی مستقیم دولت به شمار می روند.
حقوق ورودی خودرو و كالا و مالیاتی كه بابت كالا و خدمات (مالیات بر فروش فرآورده های نفتی، دو درصد مالیات سایر كالاها، عوارض خروج مسافر از كشور، مالیات بر فروش سیگار و نقل و انتقالات اتومبیل، مالیات شماره گذاری خودرو، حق اشتراك تلفن های خودكار، مالیات بر فروش نوشابه های غیرالكلی و واگذاری تلفن همراه) گرفته می شود، جزو درآمدهای مالیاتی غیرمستقیم دولت هستند.
از مجموع ۱۸۸ هزار و ۱۳۵ میلیارد ریال درآمد مالیاتی كه در لایحه پیشنهادی دولت به مجلس برای سال ۸۶ درنظر گرفته شده، ۸۹ هزار و ۲۸۷ میلیاردریال به مالیات اشخاص حقوقی و ۲۵ هزار و ۶۷ میلیاردریال نیز به مالیات بر درآمد مربوط می شود.
در عین حال، رقم درآمدی دولت از محل مالیات بر ثروت ۶ هزار و ۵۹۲ میلیاردریال، مالیات بر واردات ۵۴ هزار و ۴۱۵ میلیاردریال و مالیات بر كالاها و خدمات ۱۲ هزار و ۸۷۳ میلیاردریال برای سال ۸۶ پیشنهاد شده است.
بررسی تحقق درآمدهای مالیاتی در ۹ ماهه اول امسال در شرایط فعلی و برای تصمیم گیری مجلس در این باره مثبت ارزیابی می شود.
درآمد مالیاتی دولت در ۹ ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۱ درصد افزایش یافته است. در ۹ ماهه اول امسال درآمد مالیاتی دولت به ۱۰۸ هزار و ۹۴۴ میلیاردریال رسیده، این درحالی است كه این رقم در مدت مشابه سال قبل ۸۳ هزار و ۳۲۴ میلیاردریال بود.
براساس رقم مصوب بودجه ای قرار بود درآمد مالیاتی دولت در ۹ ماه اول امسال به ۱۳۳ هزار و ۲۱۳ میلیاردریال برسد كه آمار عملكرد از ۸۲ درصد تحقق حكایت دارد.
همچنین از ۱۰۸ هزار و ۹۴۴ میلیاردریال درآمدهای مالیاتی دولت در ۹ ماه اول سال، ۷۱ هزار و ۴۲۷ میلیاردریال به درآمدهای مالیاتی مستقیم مربوط می شود.درآمدهای مالیات مستقیم دولت نیز در ۹ ماه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل كه ۵۱ هزار و ۷۳۹ میلیاردریال بوده، ۳۸ درصد افزایش یافته است.همچنین درآمدهای مالیاتی غیرمستقیم دولت نیز در ۹ ماهه اول سال جاری به ۳۷ هزار و ۵۱۷ میلیاردریال رسیده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۹ درصد رشد نشان می دهد.
در شرایط فعلی این پرسش مطرح است، مالیاتی كه مردم پرداخت می كنند، به كجا می رود؟
در پاسخ، باید گفت كه به دلیل عدم فرهنگ سازی مناسب همچنان در این باره ابهام وجوددارد. به عبارت دیگر، توضیح درباره این كه سرانجام مالیاتی كه مردم پرداخت می كنند در چه جایی هزینه می شود، ضروری است. برای مثال، اگر مردم بدانند مالیاتی كه پرداخت می كنند صرف ساخت بیمارستان، مدرسه، فرودگاه و... می شود، قطعاً خود را موظف به پرداخت آن خواهند كرد ولی هم اكنون نحوه مصرف مالیات به طور معین برای مردم مشخص نیست و نیاز به فرهنگ سازی دارد.