کسری بودجه هنگامی رخ می‌دهد که دولت (و یا هر نهاد دیگری) بیش از درآمد خود پول خرج کند. در برابر کسری بودجه، مازاد بودجه وجود دارد. به کسری بودجه انباشته شده طی چند سال بدهی دولت گفته می‌شود. تامین کسری بودجه معمولاً از طریق استقراض داخلی و یا خارجی انجام می‌شود. در ایران نیز و به خصوص در سا لهاي پس از انقلاب اسلامی، نسبت پرداختی هاي دولت

به تولید ناخالص داخلی و همچنین، اندازه دولت افزایش یافته که سبب کسريها ي مداوم بودجه گردیده است. از طرف دیگر، در این سال ها به علت کنترل تمام عیار بر تغییرات پولی و نظام بانکی، دولت کسري خود را با استقراض از نظام بانکی جبران کرده است. این موضوع با افزایش پایه پولی و اثراتی که بر اقتصاد کلان می گذارد، حائز اهمیت می باشد.

بررسی ارقام کسری بودجه اقتصاد ایران همچنین حاکی از آن است که دولت برای تامین مالی کسری بودجه به شدت به استقراض از نظام بانکی وابستگی دارد. بدین ترتیب کسری بودجه ایجاد شده به نظام بانکی منتقل شده و به ایجاد پول جدید انجامیده است. طی سالهای اخیر کسری بودجه حدود۷۰ درصد از پایه پولی کشور را تشکیل داده است و این امر یکی از دلا یل مهم افزایش حجم پول و تشدید تورم در اقتصاد ایران بوده است.در مجموع ایجاد کسری بودجه در کشور به صورت حلقه ای ، نقدینگی و تورم را تحت تاثیر قرار داده است. چنانچه هدف دولت کاهش نرخ تورم باشد، لا زم است که در صورت داشتن کسری بودجه، آن را از راه های دیگری به جز استقراض از نظام بانکی تامین کند. تا این که این حلقه ارتباطی کسری بودجه، نقدینگی و تورم از بین برود.

کسری بودجه یکی از معضلاتی است که در سالهای اخیر همواره گریبان گیر اقتصاد ایران بوده است. اقتصاد ایران در سال‌های متمادی همواره با کسری بودجه مستمر مواجه بوده است.

صاحب نظران اقتصادی بر این باورند که وجود کسری بودجه اندک و غیر مستمر برای مدیریت صحیح یک اقتصاد امری لازم و ضروری می‌باشد، اما کسری بودجه زیاد و استمرار آن در سال‌های متوالی اثرات سوئی بر وضعیت اقتصادی جامعه بر جای خواهد گذاشت. نکته نگران کننده برای کسری بودجه‌های زیاد و مستمر، تاثیر فراگیر آن بر متغیرهای اقتصادی می‌باشد. تورم، کاهش سرمایه گذاری و تولید، کاهش رشد اقتصادی، کاهش بهره وری، افزایش عمر طرح‌های عمرانی و برداشت بی رویه از حساب ذخیره ارزی شاید بارزترین آثار سوء کسری بودجه باشد. البته این کسری بودجه مستمر دارای علل و ریشه‌های متنوعی است که ما در این یادداشت درپی بررسی آنها نیستیم. ما در اینجا قصد داریم آثار مخرب و سوء کسری بودجه بر اقتصاد ایران را بصورت اجمالی بررسی کنیم...

-آیا دولت برای تأمین مالی کسري بودجه به استقراض از نظام بانک ی وابستگی داشته است؟

- آیا کسري بودجه تأثیری بر رشد پول داشته است؟

- به نظر می رسد دولت برای تأمین مالی کسري بودجه به شدت به استقراض از نظام بانکی وابستگی داشته است.

- به نظر می رسد کسري بودجه تأثیر مثبت و معناداري بر رشد پول داشته است.

سیل ( ( 2005 در مقاله خود بیان می دارد که شواهد تجربی از ارتباط مختلف بین تورم و کسري بودجه در حالت هاي متفاوت خبر می دهند. سیاست پولی و مالی با هم در ارتباط می باشند، چون رشد پول به شکل حق الضرب آن، منبع درآمدي براي تأمین مالی هزینه هاي دولت به وجود می آورد.به گفته وي پاسخ به این سؤال که آیا کسري بودجه منجر به تورم می شود یا نه ،بستگی به استقلال بانک مرکزي در تعیین سیاست پولی جهت تأ مین کسري بودجه دارد. وي نشان داد که در اقتصاد امریکا ارتباط ضعیفی بین کسري بودجه و تورم مشاهده شده است، در حالی که این ارتباط در کشورهاي درحال توسعه قوي می باشد.

یون (2012) در مقاله خود به بررسی آثار سوء ناشی از کسري بودجه بر اقتصاد امریکا پرداخت. وي نشان می دهد که معمولاً در صورت عدم توجه دول تها، کسري بودجه با نرخ فزاینده اي طی زمان رشد خواهد کرد و رفته رفته آثار انفجاري سوي خود را بر اقتصاد کشور به جاي می گذارد. لذا یون در مقاله خود پیشنهاد می کند که دولتها باید از طریق افزایش درآمد مالیاتی و کاهش هزینهه اي غیرضرور ، مهم ترین هدف سیاست گذاري هاي خود را مقابله با کسري بودجه قرار دهند.

در ایران نیز مطالعات گسترد ه اي پیرامون کسري بودجه و عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.جعفري صمیمی(1369) در مطالعه خود نشان داد که طی دوره 69-1352 یک ارتباط دو طرف بین کسري بودجه دولت و تورم وجود دارد؛ به گونه اي که افزایش کسري بودجه از طریق افزایش پایه پولی و عرضه پول نرخ تورم را بالا می برد و افزایش نرخ تورم منجر به افزایش کسري بودجه اسمی دولت می گردد.

جعفري صمیمی(1371) در مطالعه دیگري رابطه بین کسري بودجه دولت، رشد حجم پول و تورم را در اقتصاد ایران در دوره زمانی 1374-1360 بررسی نمود. بدین منظور یک الگوي کوچک اقتصاد کلان با استفاده از داد ه هاي فصلی و منظور نمودن فرضیه انتظارات عقلایی تدوین و تخمین زد.نتایج تجربی این مطالعه، نظریه کینزین را مبنی بر اینکه کسري بودجه دولت افزون بر تأثیر از طریق حجم پول به طور مستقیم بر نرخ تورم تأثیر مثبت می گذارد، تأیید می نماید. اما این نتایج با نظریه طرفداران مکتب پولی مبنی بر تأثیرگذاري کسري بودجه دولت بر نرخ تورم تنها از طریق حجم پول، سازگار نمی باشد. یک الگوي کوچک خودهمبسته برداري براي تجزیه و تحلیل اثرات کوتا ه مدت و بلندمدت کسري بودجه دولت بر رشد حجم پول و نرخ تورم نیز برآورد شده است. نتایج تجربی دلالت بر این دارند که کسري بودجه دولت هم در کوتاه مدت و هم در بلندمدت با نرخ تورم و رشد حجم پول رابطه مستقیم دارد.