ارتفاق در لغت به معنای تکیه کردن بر آرنج، از چیزی یاری گرفتن در رفاقت کردن است.
در اصطلاح حقوقی نیز حق ارتفاق عبارت از حق کسی در ملک دیگری است، برای کمال استفاده از ملک خود.
حقوق دانان در تعریف حق ارتفاق میگویند، حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود، میتواند از ملک دیگری استفاده کند. مانند حق عبور، یا ناودان و یا حق داشتن پنجره. مثلاً کسی برای آبیاری و یا رفتن به ملک خود، میتواند از ملک دیگری عبور نماید. این حق از آثار مالکیت است.
الف) حق ارتفاق قائم به ملک است و اختصاص به زمین دارد؛ یعنی اینکه به سود مالک زمین خاصی برقرار میشود و هر کسی که مالک زمینی شد، میتواند از این حق استفاده کند و به طور معمولی حق ارتفاق در دو زمین متصل و نزدیک به هم به وجود میآید.
ب) حق ارتفاق تابع ملک و فرع بر مالکیت زمین است؛ به این معنی که نمیتوان آن را جداگانه به دیگری انتقال داد، و همواره با زمین منتقل میشود.
ج) حق ارتفاق دائمی است؛ اگر چه مالک میتواند برای مدت محدودی برای دیگری حق ارتفاق ایجاد کند.
د) حق ارتفاق قابل تقسیم نیست؛ منظور این است که اگر حق ارتفاق به سود ملکی مشاع (مشترک) برقرار شده باشد، پس از تقسیم ملک، حق ارتفاق فقط به سود یکی نخواهد بود، و هر کدام به طور مستقل حق استفاده از این حق را خواهند داشت همانطور که ماده 103 قانون مدنی بیان گر آن است.
1- ارتفاق قانوني که خود بر 3 قسم است: ارتفاق عمومي، ارتفاق بلدي و ارتفاق اختصاصي
2- ارتفاق عقدي
3- ارتفاق ايقاعي
4- ارتفاق طبيعي
1- ارتفاق مثبت و منفي
2- ارتفاق مداوم و متناسب
3- ارتفاق نمايان و پنهان.
حق ارتفاق ملکي که مالک مال غيرمنقول به يکي از شيوههاي مذکور به مناسبت ملک خود در ملک ديگري دارد نيز بر 2 قسم است:اين نوع ارتفاق ناشي از حکم قانون است؛ با اين تـوضـيـح کـه قـانونگذار به منظور حفظ نظم و تأمين بهرهبرداري از املاک، محدوديتهايي را نسبت به مالکيت ديگران اعمال مينمايد؛ مانند ارتفاق مذکور در بند 8 ماده 29 قانون عمراني سوم کشور مصوب 1346 و نيز ماده 9 قانون برنامه و بودجه کشور مصوب 1351. به موجب اين نوع ارتفاق، اراضي واقع در خارج از محدوده شهرها که در مسير راههاي اصلي يا فرعي يا خطوط مواصلاتي و برق و مجاري آب و لولههاي گاز و نفت قرار دارند، با رعايت حريم مورد لزوم مورد استفاده دولت -بدون پرداخت وجهي از بابت آن- قرار ميگيرند. اين قسم از ارتفاق قانوني که به نحوي حق حريم محسوب ميشود، به حق ارتفاق عموميمعروف است.