استقرار استان گيلان بين ارتفاعات البرز و درياي خزر و تاثير متقابل اين دو پديده جغرافيايي بر يكديگر و بازتاب آن بر شرايط اقليمي استان ، موجب پيدايش يكي از شاخصترين شرايط آبوهوايي ايران در منطقه گيلان گرديده است كه ويژگي بارز آن بارندگي زياد ، دماي معتدل ، پوشش گياهي انبوه و استاني برخوردار است. در اين استان سلسله جبال البرز يكي از شگرفترين مرزهاي گسستگي اقليم در جهان را به وجود آورده است.
ميزان درجه گرمي يا سردي يك جسم را دما يا درجه حرارت گويند . درجه حرارت مستقيما“ متناسب با انرژي جنبشي متوسط مولكولها يا اتمهاي جسم است . به سبب موقعيت استان گيلان در بين ارتفاعات البرز و منبع رطوبتي درياي خزر و برخورداري از رژيم اقليمي معتدل خزري حالت متعادلی دارد و نوسان دما بین شب و روز و بین زمستان و تابستان زیاد نیست. به همين جهت تعداد روزهاي يخبندان در شهرهاي استان گيلان نسبت به بسياري از استانهاي كشور در حد نازلي قرار دارد. البته در سالهای اخیر خصوصا پس از سال 1373 به دلیل افزایش گازهای گلخانهای این اختلاف دمای شب و روز کمتر نیز شده است. دمای این استان بین حدود 3 درجه سانتیگراد در دی ماه ( ژانویه ) تا حدود 30 درجه سانتیگراد در تیر ماه ( ژوئیه ) متغیر است. میانگین دمای سالانه استان در حدود 8/15 درجه سانتیگراد است. بطور کلی سواحل جنوب غربی دریای خزر ( گیلان ) سردتر از سواحل جنوب شرقی آن ( مازندران و گلستان ) است.
استان گیلان مرطوبترین استان کشور و همچنین مرطوبترین منطقه از سواحل جنوبی دریای خزر میباشد. ارتفاعات البرز مانند یک سد کوهستانی از انتقال رطوبت دریای خزر به سمت فلات داخلی ایران جلوگیری میکنند و موجب افزایش رطوبت و بارندگی در این ناحیه میشوند. توزيع رطوبت هوا در بخش ساحلي استان كه به شدت تحت تاثير رژيم اقليمي درياي خزر قرار دارند، با مناطق دور از ساحل و كوهستاني استان متفاوت است. با گذار از نوار ساحلي استان به سمت ارتفاعات، بهتدريج از رطوبت هوا كاسته شده و ويژگي اقاليم ييلاقي پديدار ميشود كه در تلفيق با دماي مساعد اين مناطق، شرايط بسيار مطلوبي از نقطه نظر احساس آسايش فراهم ميآورد. در مناطقي از استان كه تحت تاثير مستقيم رژيم رطوبتي درياي خزر قرار دارند، روند رطوبت نسبي طي ماههاي سال از آهنگ منظمي پيروي مينمايد.بطورکلی میانگین رطوبت نسبی در استان گیلان حدود 80 % میباشد که این مقدار میتواند به حداکثر 96 % در مهرماه ( اکتبر ) و حداقل 55% در تیرماه ( ژوئیه ) برسد. رطوبت نسبی در استان گیلان در پاییز و زمستان به حداکثر میرسد و در تابستان و بهارکمتر میشود ، هرچند در تابستان به دلیل گرمای زیاد ، شرجی بودن هوا بیشتر احساس میشود. رطوبت بسیار بالای استان علاوه بر اینکه در فصل گرم بر دمای محسوس و شرایط آسایش دمایی تاثیر نامطلوبی میگذارد، موجب استهلاک سریعتر ساختمانها و بسیاری از سیستمها میشود. سایر استانهای ساحلی کشور ( مازندران و گلستان) وضعیت رطوبتی و بارشی متعادلتری را نسبت به استان گیلان دارا میباشند
تودههواها و سامانههاي بارانزاي غربي به ميزان قابلتوجهي در مناطق شمالي كشور نيز فعال بوده و مقدار زيادي از بارشهاي استان گيلان را پديد ميآورند اما منشاء مهم بارندگيهاي استان گيلان به سيستم جغرافيايي- اقليمي همجواري دريا وكوهستان مرتبط است كه از مكانيسم خاصي بهره ميبرد. در واقع تودههواهايي كه سطح درياي خزر را ميپيمايند، در حين عبور از آن از بخار آب دريا تغذيه شده و پس از برخورد با ارتفاعات البرز و صعود اوروگرافيك هوا بر دامنه هاي پرشيب آن، بارندگيهاي وسيعي را ايجاد مينمايند. در اين فرايند ميزان جذب رطوبت از آب دريا به دو عامل مدت استقرار و يا طول مسير پيمايش توده هوا بر روي دريا و اختلاف دماي توده هوا و آب دريا بستگي دارد .اين شرايط براي جريانات جوي ناشي از پرفشار سيبري كه از سمت شمال شرق و يا شمال از طولانيترين مسير ممكن به درياي خزر ميرسند و سطح آن را ميپيمايند، به بهترين وجه تامين ميشود. اختلاف دماي تودههواي وارده و آب درياي خزر نيز در مهرماه به حداكثر ميرسد كه اين امر به خوبي بارندگيهاي گيلان را در پاييز و به ويژه در مهر وآبان توجيه مينمايد. در استان گيلان حداكثر بارندگيهاي ماهانه در شهرها و مناطق ساحلي و يا مجاور به ساحل نظير انزلي، رشت، لاهيجان، آستارا، پسيخان، پيلمبرا و .. بر ماههاي پاييز منطبق است ولي نقاط دور از تاثير رژيم اقليم خزري نظير رودبار و منجيل از رژيم بارندگي ديگري تبعيت ميكنند و حداكثر بارندگيهاي ماهانه آنها در زمستان است. هسته بیشینه بارش در سواحل دریای خزر در بندر انزلی قرار دارد و از این نقطه به سمت شرق و غرب به تدریج از بارندگی کاسته خواهد شد. میانگین بارندگی در سطح استان حدود 1506 میلیمتر در سال است. در حاليکه میانگین بارندگی کل کشور 341 میلیمتر درسال میباشد. به تدریج که از استان گیلان به سمت مازندران و گلستان پیش رویم از مقدار و شدت بارش کاسته خواهد شد بطوریکه میانگین بارش سالانه در گرگان به 620 میلیمتر می رسد.