تفسیر ابن ابی الحدید

نویسنده معتقد است لزوم و ضرورت تحقیق در تاریخ و به کار بستن روش های متناسب با رشته ی تاریخ، امری انکارناپذیر است. با توجه به تحریف در تاریخ، استفاده از علوم کمکی، ابزارها و متدهای سنتی و کلا سیک، برای کشف حقایق، بازسازی وقایع و رخدادها و بازخوانی متون ومنابع کهن تاریخی ضرورتی عقلی و علمی است. ابن ابی الحدید نیز، برای شناخت اخبار صحیح از سقیم و گزارش های واقعی از ساختگی، دو شیوه ی حدیثی و تاریخی را به کار بسته است.

منابع و مصادر ابن ابی الحدید

ابن ابی الحدید، در کنار روایات شفاهی چون ابوجعفر، نقیب، به مدارک مکتوب ارجاع می دهد و در برخی موارد علت انتخاب آن منبع و مصدر را بیان می کند. ابن ابی الحدید از منبع و مصدر و شصت مؤلف استفاده کرده است. او گاهی، در نقل حوادث، مقدمه ای می آورد تا رخداد مذکور را دقیقاً در موقعیت تاریخی اش توضیح دهد و خبر را به صورتی مرتبط و به هم پیوسته روایت می کند. این ، همان شیوه ی ترکیبی در تاریخ نگاری است.

روش پژوهش ابن ابی الحدید در تاریخ

ابن ابی الحدید، در تحقیقات تاریخی خویش، ترکیبی از دو شیوه ی حدیثی و تاریخی را به کار بسته است. توجه و دقت نظر وی در بررسی زنجیره ی (اسناد) یک خبر، براساس همان شیوه ی رایج در علم حدیث و رجال (شیوه ی نقد سندی) است، ولی در روش دوم، بررسی محتوایی و متنی اخبار و گزارش های تاریخی را نیز مدنظر دارد.

استناد به احادیث و اخبار

ابن ابی الحدید دانسته که مطالعات تاریخی، در پیوندی دیرینه و آغازین با پژوهش های حدیثی قرار دارد و در واقع، یکی از شاخه های آن است. هماهنگی ای صوری و ساختاری، میان سبک روایت تاریخی و حدیثی برقرار می باشد. احادیث نیز از حیث اعتبار، انواع و مراتبی دارند.

او، در انتخاب احادیث، شیوه های گوناگونی در پیش گرفته است؛ گاهی متواتر و در بسیاری موارد خبر واحد، گاهی روایات صحیح، در حد تواتر، مشهور، مستفیض، ثقه و ضعیف هم به کار برده است.

ب. نقد محتوایی در روش پژوهی ابن ابی الحدید

ابن ابی الحدید، در تحقیقات تاریخی خویش، به نقد ا سناد بسنده نکرده و به نقد محتوایی و متنی نیز پرداخته است.

متن اخبار و روایات، از حیث صحت و تطبیق با واقعیتی که از آن گزارش می کند، بسیار حایز اهمیت است. چه بسا روایاتی که در کتاب های صحاح و از طرق صحیح خدشه ناپذیری روایت شده باشد، اما متن آن متعارض با اصول و مبانی و نیز در تعارض با دیگر روایات باشد که به علم و یقین نمی تواند هر دو دسته صحیح باشد و لزوماً از آن روایات باطل است.

مطابقت محتوای روایت و خبر با گزاره های عقلی، یکی از راهکارهای شناخت گزارش صحیح از باطل است.

دانش و گرایش ابن ابی الحدید اقتضا می کند که به سادگی از کنار میراث روایی و تاریخی عبور نکند. علا وه بر ملا ک خرد و عقل، ابزارهای دیگری در دست محقق است که می تواند با آن محک ها به تحقیق در تاریخ بپردازد.