القاعده تشکیلات بین‌المللی نظامی و بنیادگرای اسلامی است که در دوران جنگ شوروی در افغانستان توسط اسامه بن لادن در شهر پیشاور تاسیس شد. این سازمان در قالب شبکه‌های نظامی گوناگون فراملی و به عنوان یک جنبش رادیکال اسلام سنی فعالیت می کند که با آن‌چه که تأثیرات و دخالت‌های غیرمسلمانان بر دنیای اسلام می‌نامند، مبارزه کرده و برای گسترش اسلام در جهان فعالیت می‌کنند. اکثریّت اعضای شبکه القاعده را پیرو مسلک سلفی می‌دانند.این سازمان در فهرست سازمان‌های تروریستی بسیاری از دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی از جمله شورای امنیت ملل متحد، ناتو، اتحادیه اروپا . ایالات متحده قرار گرفته‌است. رهبر این سازمان اسامه بن لادن بود.اکنون نیز به احتمال زیاد ایمن الظواهری رئیس این سازمان است.

تشکیلات القاعده به عنوان یک سازمان فرادولتی به رهبری اسامه‌ بن لادن در سال 1988 در افغانستان و برای مقابله با اشغال این کشور توسط شوروی تاسیس شد.القاعده در حال حاضر مهمترین سازمان تروریستی در جهان است که دارای شبکه و شاخه‌های متعدد در کشورهای مختلف خاورمیانه، اوراسیا، شرق آسیا و شمال آفریقا است.این سازمان پیچیده ریشه‌های فکری خود را از علمایی چون «ابن تیمیه» قرن 7 هجری، «عبدالوهاب» قرن 12 هجری گرفته است و با تاثیر از این نگاه افراط‌گرایانه به اسلام، مروج حرکت‌های تندرو در میان مسلمانان در سال‌های اخیر بوده است.القاعده‌ای که امروز در حال فعالیت است در واقع حاصل ادغام با سازمان جهاد اسلامی مصر به رهبری ایمن الظواهری است.مطرح شدن القاعده پس از آن بود که در ابتدای دهه 90 پس از اعلام جهاد، حملاتی را علیه منافع آمریکا در کشورهای مختلف ترتیب داد اما اوج اقدامات القاعده عملیات 11 سپتامبر بود.پس از 11 سپتامبر آمریکا حملات گسترده‌ای را علیه این گروه و شاخه‌های آن در کشورهای شمال آفریقا و شرق آسیا آغاز کرد.اشغال افغانستان به عنوان پایگاه اصلی القاعده و همچنین پیوستن عربستان و پاکستان به آمریکا در مقابله با این سازمان،باعث شد تا القاعده فشار بیشتری را احساس کند و بخشی از حمایت‌های خارجی خود را از دست بدهد.کنار کشیدن دو حامی مالی و نظامی القاعده و حملات آمریکا منجر شد تا القاعده در ساختار هرمی خود تغییر ایجاد کرده و به رویکرد شاخه‌ای تمایل پیدا کند و زیر شاخه‌های این گروه قدرت عمل بیشتری بدست بیاورند. مرگ اسامه بن لادن رهبر القاعده در نگاه برخی ناظران آخرین میخ به تابوت این سازمان بود ولی بحران سوریه در سال 2013 نقطه جدیدی در احیای القاعده بود.القاعده این بار با حمایت ترکیه، قطر و عربستان وارد بحران سوریه شد و توانست مشروعیت از دست رفته خود را احیا کند.هدف از این تحقیق بررسی اقدامات القاعده در منطقه خاورمیانه و تاثیر آن در موازنه قدرت در خاورمیانه است.

پراكندگي القاعده در كشورهاي مختلف از جمله كشورهاي غرب آسيا (خاورميانه) و مشي تروريستي اعضايش، آنها را به يكي از خطرناك‌ترين گروه‌هاي ايدئولوژيكي بدل كرده كه صلح و امنيت جهاني را تهديد مي‌كند. همزمان با تحولات در كشورهاي عربي و فعال شدن جنبش تمرد در كشورهاي مختلف، گروه‌هاي القاعده نيز در اين كشورها فعال شده‌اند. از سوي ديگر، دخالت‌هاي گسترده آمريكا در روندهاي سياسي كشورهاي منطقه در سال‌هاي اخير، موجبات نارضايتي بيش از پيش رهبران ارشد القاعده و بهانه لازم را براي انجام احتمالي عمليات تروريستي اين گروه‌هاي ناراضي فراهم آورده است. بر اين اساس، تحولات اخير منطقه غرب آسيا (خاورميانه) القاعده را به شبح رعب‌آوري براي آمريكا تبديل نموده است. در دهه اول مرداد سال جاري، بيش از ۵۰۰ زنداني در حمله مسلحانه به دو زندان «التاجي» و «ابوغريب» عراق، از زندان فرار كردند.

اسلام گرایی (ISLAMISM) اسلام را به عنوان بدنه اعتقادی و ایمانی فرد مسلمان معرفی می کند که می تواند سیاست و اجتماع را به نظم در بیاورد در واقع اسلام در نظر اسلام گراها،ضد مدرنیت نیست و علم و فناوری و ابزارهای مدرن را در راستای شکوفایی جامعه اسلامی به خدمت می گیرد.(E.fuller 2004pp10-11) در مقابل بنیادگرایی (که به واسطه توجه متفکران غربی به آن جهت تعیین هویت سیاسی مورد توجه بوده است که با تعابیری نظیر سنت گرایی مذهبی ،فعال گرایی ،رنسانس اسلامی و بیداری اسلامی و متعصبین اسلامی همراه شده است) تک بعدی و ضد مدرنیت است . واژه بنیادگرایی از واژهfundamentum به معنای شالوده و اساس است که نخستین بار از درون مذهب پروتستان مورد استفاده قرار گرفت. توسل به خشونت،ستیز گری با ارزش های غربی و اندیشه لیبرالی ،جرم اندیشی ،بازگشت گرایی ،اقتدار گرایی از ویژگی های بنیادگرایی است . در این راستا حسین نصر معتقد است اسلامگرایی سنتی با بنیاد گرایی تفاوتی ویژه دارد چرا که حوزه دین را از حوزه دنیا جدا نمی کند ولی از قربانی کردن ارزش ها برای رسیدن به هدف امتناع می¬ورزد و استفاده از هرگونه دسیسه چینی سیاسی از منابع کاملاً ضد اسلامی برای دستیابی به قدرت به نام اسلام را نامشروع میداند.