بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در ذخیره سازی زیرزمینی نفت و گاز

صنايع از جمله مهمترين منابع توليد مواد زائد و خطرناک بوده و همانند ديگر منابع توليد مواد زائد ارتباط زيادي با مسايل و مشكلات زيست محيطي مختلف را دارا مي باشند. با اين تفاوت كه مواد زائد صنعتي عمدتاً با اجزاي بسيار خطرناكتر همراه بوده و لذا از پتانسيل بالاتري براي ايجاد خطرات بهداشت عمومي و زيست محيطي برخوردارند. اين مشكلات بيشتر ناشي از تصميم گيري ها و اقدامات نابهنجار، مديريت غيراصولي و نقص در ذخيره سازي، جمع آوري، حمل ونقل، تصفيه و دفع مواد زائد مي باشد. صنايع نفت و گاز بدليل ماهيت خود در مقايسه با صنايع ديگر، اغلب غلظت هاي بالاتري را به ازاي واحد تخليه و تخليه هاي بالاتري را به ازاي يك منبع خاص در محيط رها مي سازند. لذا اين مقادير از حدود خودپالايي طبيعت و فرآيندهاي متداول تصفيه تجاوز نموده و در نتيجه اهميت بسيار بيشتري را به خود اختصاص مي دهند. تخريب محيط زيست ناشي از اين صنعت، آسيب پذيري حومه آنها را كه گاهاً از نظر زيست محيطي غيرقابل برگشت مي باشد را تشديد مي كند( کریپسالو و همکاران، 2008،ص79 ـ 86 به نقل از محمدی و آرمال، 1389،ص2). نزديكي گنبدهاي نمكي به شهرهاي مهم از جمله تهران از يك سو و مزاياي كاربردهاي آن در ذخيره سازي گاز طبيعي، قابليت عالي ذخيره سازي براي سال هاي متمادي، مقرون به صرفه بودن انتقال گاز به مناطق مركزي جهت استفاده و بهره برداري در زمان هاي اوج مصرف (رضایی و همکاران، 1391،ص35)، باعث شده که استفاده از روش ذخیره سازی نفت و گاز در گنبدهای نمکی مورد توجه قرار گیرد اما ذخیره مواد نفتی خود دارای خطرات و آثار مخرب ایمنی، بهداشت و زیست محیطی می باشد.

ذخیره سازی انرژی فسیلی

از ذخیره سازي زیرزمینی میتوان به عنوان تکنولوژي با پتانسیل بالا براي ذخیره سازي طولانی مدت دي-اکسیدکربن انتشار یافته از منابع ساکنی مانند نیروگاه هاي برق سوخت فسیلی نام برد. مخازن نفتی یکی از گزینه هایی است که میتواند براي ذخیره سازي زیرزمینی انتخاب شو د( صحرایی و همکاران،1388،ص1).

فرآیند ذخیره سازي باید به گونه اي باشد که پخششدگی آن در جو غیرممکن باشد یا حداقل براي مدت زیادي به تأخیر بیفتد. علاوه بر ذخیره سازي در اعماق اقیانوسها، ساختارهاي زیرزمینی مانند میادین نفتی و گازي خالی، میادین نفتی که قابلیت تولید دارند، لایه هاي زغال سنگی و آبده هاي تحتانی را می توان به عنوان مکانهاي مناسبی به منظور ذخیره سازي نام برد (هندریسک و کروز، 2004 به نقل از صحرایی و همکاران،1388،ص2).

اثرات زیست محیطی انرژی

در عصر جدید همراه با پیشرفت شتابان صنعت و فن آوری، نگرانی های بسیاری در مورد پیامدهای سوء مرتبط با آن زندگی بشر را تهدید می کند مقایسه حوادث بزرگ در کشورهای مختلف صرف نظر از میزان توسعه یافتگی آن ها مبین شباهت های زیاد آن ها با یکدیگر است. عواملی نظیر خطاهای انسانی، اعتماد بیش از اندازه به ایمن بودن تاسیسات، اشکالات در طراحی، عدم آمادگی در شرایط بحرانی و در کشورهای کمتر توسعه یافته عدم رعایت موازین اصول HSE در انتقال فن آوری از دلایل عمده بروز فجای انسانی و زیست محیطی بوده اند. همه عوامل یاد شده بالا در صنایع کشور ما نیز وجود دارند که سبب بروز حوادث بزرگی شده اند(محمدفام و کیانفر،1389،ص40).

مدیریت بهداشت و ایمی و محیط زیست HSE

در سال های اخیر سامانه مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) (Health, Safety & Environment Management) به عنوان ابزار مدیریتی جهت کنترل و بهبود مسایل در کلیۀ طرح های توسعه ای و صنعتی مطرح است. این سامانه با بررسی همزمان سه فاکتور بهداشت، ایمنی و محیط-زیست، زمینه مناسبی جهت استقرار و اجرای استانداردهای مدیریت محیط زیستی ( ISO 14001) و معیارهای ایمنی بهداشت حرفه ای (OHSAS 18001) ایجاد می نماید(ارجمندی و همکاران، 1387،ص76).

ویژگی های این سامانه مختص نفت نبوده و HSE سرعت در خدمت صنایع دیگر کشور در طی چند سال گذشته قرار گرفته است. از جمله این صنایع، خودروسای، نیروگاه های هسته ای، کشتی سازی، سکوسازی، کلیه کارخانجات کشور و....بوده است؛ ایجاد واحدهای اداری تحت عنوان HSE گویای این مهم است. در واقع می توان گفت HSE یک رشته بسیار جذاب مهندسی بین رشته ای است که در حوزه های مختلف مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مکانیک، فیزیک، نفت،گاز و مدیریت، متالوژی، بهداشت حرفه ای، بهداشت محیط و محیط زیست و ... کاربردی وسیع دارد این رشته عموماً در بخش های مختلف ایمنی، بهداشت و محیط زیست به بررسی تعریف حادثه، قابلیت اعتماد به سیستم، فرایند مدیریت ریسک، تکنیک های ارزیابی ریسک، روش های پیشگیری از حوادث، انواع خسارات، عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار، لوزی شناسایی خطر و MSDS ، حدود تماس ایمن، کنترل آلاینده های محیط کار، سیستم های تهویه، سیستم های فیل تراسیون، لوازم حفاظت فردی، علم ارگونومی یا مهندسی انسانی و ... می پردازد.(بیژن زاده، 1392،ص3).

عناصر (HSE)

رهبری و تعهد : اعتقاد نیروی انسانی در سطوح مختلف سازمانی(ارجمندی و همکاران، 1387،ص76) یکی از عناصر تاثیرگذار در کارایی سامانه (HSE) است بر اساس بررسی¬های به عمل آمده خطای انسانی به صورت غیر مستقیم عامل وقوع خطرات با علل عملکرد ناقص سیستم و سیستم های کنترلی و نقص در تجهیزات سیستم می باشد. بر این اساس انسان یکی از بحرانی ترین عناصر سیستم محسوب می شود(محمدفام و کیانفر،1389،ص47).لذا با توجه به این مساله توجه به اصلاح رفتارهای ناایمن انسانی بسیار قابل توجه می باشد.

خط¬مشی و اهداف راهبردی : تعیین و مستند نمودن اهداف و خط مشی راهبردی توسط مسئول نهایی سامانه و اطمینان یافتن او از مورد توجه بودن آن ها در تمام سطوح سازمانی و کاربردی بودن آن ها جهت کاهش خطر های بهداشتی، ایمنی ومحیط زیست(ارجمندی و همکاران، 1387،ص76).