جهت سفارش اینجا کلیک کنید 
موتور جستجوی پیشرفته مقالات و تحقیقات و ...
مقدمه
سهراب نقاش و شاعر معاصر بيشتر از ديدگاه شعر و نكات ادبي مورد بررسي قرار گرفته است و كمتر به جنبههاي فكري، اجتماعي، اعتقادي و ساير زمينههاي ديگر وي توجه شده است. همه انسانها چارچوب اعتقادي و باورهاي خاصي دارند كه با توجه به اين چارچوب جهان هستي جامعه، روابط متقابل بين انسان و جامعه و همه پديدههاي اجتماعي را تفسير و تجزيه و تحليل ميكنند و بر مبناي آن دست به كنش و عمل ميزنند يعني زيربناي رفتار و گفتار هر انساني باورهاي اوست. سهراب سپهري نيز از اين قاعده مستثني نيست و لاجرم ديدگاهي نسبت به جامعه، انسان و پديدههاي اجتماعي دارد. نگارندگان اين مقاله ميخواهند افكار، عقايد و باورهاي سهراب سپهري را از درون اشعار وي بيرون بياورند يا به نوعي چارچوب نظري وي نسبت به جامعه، انسان، روابط متقابل و قوانين جاري در نظام هستي را مشخص نمايند. با استفاده از اشعار او ميخواهند جامعه آرمانيش را ترسيم نمايند. زيرا كه همه انديشمندان از افلاطون و ارسطو گرفته تا انديشمندان معاصر همه جامعه آرماني خود را ترسيم نمودهاند و رسيدن به مدينه فاضله همواره يكي از آرزوهايشان بوده است يعني حركت از جامعه موجود (جامعه بيمار) به سوي جامعه سالم و آرماني. سهراب سپهري از معدود افرادي است كه خیلی تحت تأثير جامعه معاصر خود قرار نگرفته است. در اين جامعه زندگي كرد ولي با آن زندگي نكرد. سالهاي زندگي سهراب در اوج خفقان سياسي و اجتماعي بود به طوري كه اكثر انديشمندان، شعرا و نويسندگان معاصر سهراب غرق در مبارزات سياسي، اجتماعي و دستهبنديهاي سياسي بودند. هركدام به راهي ميرفتند ولي سهراب به دنبال گمشده خود بود و هرگز وارد اين دستهبنديها نشد و با روح لطيف خود عشقورزي ميكرد.
معنی سبک : سبک در ادبیات عبارت است از شیوه ی بیا ن هر گوینده و یا نویسنده و یا به عبارتی دیگر ( سبک در شعر یا بیان هر گوینده چیزی هست که وی را از شعر دیگران ممتاز میکند چیزی که خاص اوست و آن را در کلام شاعران دیگر نمیتوان یافت. سبک معادل کلمه STYLE است که از کلمه استیلوس یونانی گرفته شده است . استیلوس قلم فولادی بوده است که در حجاری یا نقش زنی به کار میرفت و عربی بیشتر کلمه اسلوب را به کار میبرند ...
در ادبیات فارسی پیش از استخدام کلمه ی سبک بعنوان معادل استیل و کلمه اسلوب شیوه و طرز کار بکار رفته است.
بکار گیری عوامل سبکی در شعر سپهری شامل چند مقوله ی زیر است :
الف: کاربرد تشبیهات تازه و بررسی آن :
تشبیه یعنی مانند کردن یک چیز به چیز دیگر یا یک چیز به چند چیز دیگر .
تشبیه از چهار جزء تشکیل شده است که عبارتند از مشبه - مشبه به - وجه شبه وادات تشبیه.
تشبیهات سپهری به خاطر اینکه نقاش است و با طبیعت سر و کار دارد بسیار زیبا هستند . دیگر چیزی که علاقه ی سپهری را در کاربرد تشبیه زیاد کرده است علاقه ی خود شاعر به طبیعت به رنگ آن و به دگرگونی هایی که در آن قرار دارد است. اکثر این تشبیهات به خود شاعر بیشتر نزدیک هستند تا به طبیعت به خاطر همین مسئله است که شعر سپهری گاه گاه مشکل جلوه میکند .
در آمارگیری که از شعر وی انجام گردید با این نکته مواجه میشویم که تمام اشعار سپهری با تشبیه آغاز و با تشبیه پایان میرسند :
رنگ خاموشی در طرح لب است ؛ دیوار سایه ها ویران شده ؛ سکوت بند گسسته است ؛ چو مار روی تن کوه میخزد راهی ؛ برگی روی فراموشی دستم افتاد برگ اقاقیا ترانه ای گمشده میدهد بوی لالایی که روی چهره ی مادرم نوسان میکرد .
ب: تشخیص های نو :
تشخیص یا شخصیت پردازی نمونه بسیار شیفته ی تشبیه است که در آن مشبه به موجود زنده یا انسان تشبیه میشود و یکی از اعضای آن مورد خطاب و توجه قرار میگیرد . تشخیص از کهنترین دورانها یعنی در آثاری مثل اوستا و متون قبل از اسلام بکار رفته است و در تمام زبانها رایج است . تشخیص همانند تشبیه میتواند به راحتی یکی از ارکان سبکی شعر قرار گیرد . در شعر سپهری نمونه های بارز و قوی تشخیص وجود دارد که بسیار تازه و جدید هستند رشیدی در روحیات واقعی شاعر دارند . این تشخیص ها همانند تشبیهات سپهری محدودیت ندارند . در جملاتی که در آن تشخیص بیان میشوند کاملا زنده به نظر میرسند. در مقایسه با هم عصران شاعر میبینیم که هیچ کدام به اندازه ی سپهری از تشخیص بهره نگرفته اند بطوری که یکی از عوامل بوجود آورنده ی سبک سپهری همین به کار گیری تشخیص های دقیق و به موقع است که تعدادی از آنها را ذکر میکنیم :
شب گیج در تلاطم امواج ؛ امواج بی امان از راه میرسند . لبریز از غرور و تهاجم موجی پر از نهیب ؛ کوه:سنگین ، سرگردان ، خون سرد ؛ جهان آ لوده ی خواب است ؛ رعد دیگر پا نمی کوبد به بام ابر .
هر شعری زبان خاص خود را دارد و این زبان بنا به احتیاجات خود نوعی واژگان را به کار میگیرد.در شعر سپهری نیز به همین صورت اما به گونه ای ساده تر جلوه میکند که این واژه ها و نوع کاربرد هر کدام ، داشتن بار عاطفی یا موسیقیایی ، سبکیا سنگین بودن واژه های فارسی یا غیر فارسی بودنشان یکی دیگر از عوامل سبکی شعر هستند . بکار گیری واژه های جدید تنوع تازه ای را در شعر به وجود می آورد . شعر سپهری نیز از این قاعده بر حذر نیست . او واژه هایی را به کار میبرد که خاص بیان او هستند . این واژه ها دارای نوعی احساس زیبایی و نو رسیدگی هستند که کلام سپهری را با تمام سادگی هایش بیان میکند. بسامد بالای واژگانی مانند : روشنی ، نور خدا ، ادراک ، باران و به کار بردن واژه های متداول زمان خود وبه کارگیری افعال همان دوره ، نشان از دقّت سپهری در گزینش واژه ها دارد که پاره ای از آنها را ذکر می کنیم :
تـیه / خلوتگاه / شبتاب / آبنوس / آذر سپید / اقاقی / پلاسیدند / دیرین / گردونه / دهلیز / غم پرست / می بلعد / کوهه / برخزه / نچکیده / مغاک / فیروزه گون / غریو / راه وار / گزار / افراها / موج نوازشی / مپای / شکپوی / هایی / آنی / پاورچین / سپور / تجلی / اشراق / تاک / آدینه / خوشایند / چینه / هذیان / لحن / هیچستان / چینی / کسالت / محض / ملتفای / گلچه ها / سیال / آرایش / پاشویه / خوضخانه / فقر خانه / وزغ / افول / مشجر / لکنت / باطن آینه ...
یکی از ویژگی های سپهری، توجه خاص وی به قرآن، این کلام جاودان الهی و سرچشمه جوشان معنویت می باشد. در اشعار او نوع خاصی از عرفان با عنوان «عرفان طبیعی» یا «عرفان شرقی» وجود دارد. عرفانی که انسان را به شناخت معبود و معشوق حقیقی و درک مقام پروردگار همه هستی، از راه طبیعت و کشف اسرار وجودی مخلوقات زمینی فرا می خواند. عرفان سپهری شباهتهای زیادی به عرفان بودایی دارد، لیکن آثار او نمایانگر این است که اعتقادات اسلامی و مضامین قرآنی منشأ ذهنیات و عقاید عرفانی اوست. نمونه زیر نشان از اعتقاد قلبی وی به اسلام و مشخصه های آن دارد:
من مسلمانم.
قبله ام یک گل سرخ.
جانمازم چشمه، مهرم نور.
دشت سجاده من.
من وضو با تپش پنجره ها می گیرم…
این فراز از شعر «صدای پای آب» بیانگر تلفیق عرفان اسلامی و عرفان شرقی در نزد سپهری است. به عبارت دیگر، حضور مستقیم و غیر مستقیم معارف اسلامی و قرآنی در اشعار سپهری، و تشابه شعر او با بعضی از آیات کلام اللّه مجید به لحاظ پیروی او از عرفان طبیعی است.
شیوه سپهری برای درک وجود خدا، شیوه ای کاملاً قرآنی است. آیات بسیاری انسان را به کنکاش و همچنین تفکر عمیق در طبیعت و نشانه های خداوند برای ایمان راسخ آوردن به آفریننده قادر و متعال فرا می خوانند. سپهری نیز با تأسی از قرآن در اشعار خود همین راه را می پیماید. از نگاه سپهری، جهان خلقت سراسر زیبا و تأمل برانگیز است. همه اجزای آن می توانند برای انسان آموزنده و راهنما باشند.