جهت سفارش اینجا کلیک کنید 
موتور جستجوی پیشرفته مقالات و تحقیقات و ...
متخصصین ثابت كرده اند كه بسیارى از رفتارهاى غیرعادى كودكان در واقع واكنش نسبت به فشارهایى است كه احساس مى كنند. به طور کلی استرس نتیجه نیاز ما به سازگاری فیزیکی ، ذهنی و احساسی در مقابل یک تغییر است. استرس تا حدی می تواند مفید باشد؛ چرا که به زندگی جذابیت و تحرک می بخشد و ما را روی پای خودمان نگه می دارد. از طرفی، امروزه در عصری زندگی می کنیم که استرس جزئی جدا ناپذیر از زندگی ماست. فشارهاي عصبي و رواني كه به اصطلاح استرس ناميده مي‌شود در زندگي روزانه ما به طور فراوان مشاهده مي‌گردد. استرس عبارت است از هر نوع فشار یا نیرو، این فشار می تواند جسمانی (مانند استرس حاصل از انجام دادن تکالیف یا استرس ناشی از یک بیماری توان فرسا، عاطفی و یا موقعیتی باشد؛ مانند استرس فشار خون بالا و استرس محدودیت شغلی) امروزه اصطلاح استرس به طور غیر دقیق برای هر رویداد یا موقعیتی که موجب ناکامی، عصبایت یا اضطراب شود به کار می رود.
استرس واژه اى است كه معمولاً براى حالت هاى خاص بزرگسالان به كار مى رود. این واژه در مورد كودكان به لحاظ دنیاى آزاد و بى دغدغه آنان كمتر به كار مى رود و بعضاً به ندرت به كار برده مى شود. البته ممكن است در موارد حاد مثل سپرى كردن یك بیمارى، از دست دادن عزیزان و... متوجه فشارى كه كودك متحمل مى شود شده باشیم ولى هرگز نمى گوییم كه كودك دچار استرس شده است. واقعیت این است كه در دنیاى امروز بسیارى از حالت هایى كه انسان را دچار روان پریشى ها می كند در كودكى همان قدر عمومیت دارد كه در بزرگسالى. عوامل بسیار ظریفى هستند كه منشاء فشارند این عوامل مى توانند توانایى ها، قابلیت هاى یادگیرى، كار و خلاصه زندگى كودك را تحت تأثیر خود بگیرند.
واژه استرس را اولین بار در سال 1936 در مورد فشارهاى روانى - عاطفى كودكان دكتر هانس سلیه روانپزشک اطریشی الاصل مقیم کانادا که پایه گذار پژوهش های علمی دربارة پدیده استرس بوده، از اولین کسانی است که رابطه بین استرس و بیماریها را دقیقاً توجیه کرده است .سلیه معتقد بود كه «بسیارى از بیمارى هاى شایع میان كودكان بیشتر به خاطر عدم واكنش هاى سازشى مناسب به استرس است نه به خاطر صدمات ناشى از میكروب ها و سم ها. مثلاً وقتى غده فوق كلیوى كودك براى زیر كنترل در آوردن حساسیت غذایى یا آلرژى هاى دیگر به شدت فعال شده باشد دیگر سیستم داخلى بدن توانایى و آمادگى لازم براى مقابله با سایر بیمارى ها را نخواهد داشت. در نتیجه كودك پیوسته حالت سرماخوردگى دارد یا گلودرد ، گوش درد و... چركى، پس تا وقتى كه فشارهاى درونى ناشى از آلرژى برطرف نشود بچه دائماً در معرض این قبیل بیمارى ها خواهد بود.
دكتر پل كارسن استرس را درونى (بیولوژیكى) و بیرونى (محیطى - عاطفى) معرفى مى كند. در بررسى هایى كه درباره این دو نوع استرس به عمل آمده ثابت شده است كه اگر عوامل بیرونى علت اصلى استرس باشد با برطرف شدن فشار، ضعف بدن و رفتارهاى غیرعادى برطرف خواهد شد و كودك مبتلا به سرعت بهبود خواهد یافت. اما اگر علت اصلى عوامل درونى رژیم غذایى نامناسب، اختلال در بینایى، شنوایى و عقب ماندگى باشد تا درمان كامل هر یك از این عوامل، هیچ گونه تغییرى در رفتار و ضعف جسمانى كودك پدیدار نخواهد شد.
استرس چه درونى باشد و چه بیرونى، به طور اتوماتیك سیستم هشدار دهنده بدن را به كار مى اندازد و اندام هایى از بدن را به فعالیتى غیرعادى وامى دارد. واقعیت این است كه بسیارى از علائم استرس دوران كودكى به قدرى ظریف و حساس است كه والدین یا مربیان هرگز متوجه آن نمى شوند. بسیارى از كودكان كه به ظاهر سالم و طبیعى هستند ممكن است ناراحتى های عدیده اى داشته باشند كه هیچ ربطى هم به یكدیگر نداشته باشد. مثلاً كودكى كه نمى تواند توپ را درست ببیند یا سر كلاس درسى براى دیدن مطالبى كه روى تخته سیاه نوشته شده به چشم هایش فشار مى آورد با عنایت به این عدم توانایى ها دچار استرس مى شود كه در یادگیرى او اختلال ایجاد مى كند. با اطلاعات اندكى كه والدین یا مربیان از بسیارى از حالات كودكان دارند مى توانند حدس بزنند كه مشكل تنگ كردن چشم كودك به هنگام نگاه كردن به تخته سیاه و تلویزیون با عینك حل مى شود ولى اگر آنها توجه دقیق و عمیقى به خلق و خو و رفتار كودك نداشته باشند نخواهند توانست به راحتی عوامل بیرونى و درونى استرس را در وجود كودك تشخیص دهند. مثلاً كودكى كه تا رسیدن پاى تخته به چند میز و نیمكت مى خورد ممكن است فاصله ها را تشخیص ندهد، یا قند خونش پایین آمده و كودك انرژى لازم را براى دقت و یادگیرى و تشخیص از دست داده است. بعضى وقت ها كودكى كه قند خونش پایین است دچار اشكال در بینایى نیز مى شود؛ چنین كودكى براى بهتر دیدن آن چه كه در اطرافش وجود دارد مدام به خودش فشار مى آورد و به طور قطع دچار استرس مى شود و این فشار موجب كاهش بیشتر قند در خون كودك مى شود.
توماس هلز در پژوهش های خود به این نتیجه رسید كه تنها عامل مشترك در ایجاد هر نوع استرس، لزوم و اجبار در ایجاد تغییر و تحول مهم در روند زندگی معمولی فرد است. این پژوهشگر مشاهده نمود كه در بیماران مبتلا به سل ، شروع بیماری غالباً متعاقب یك سلسله اتفاقات و حوادث و بحران های مخرب مانند مرگ و میر در خانواده ، از دست دادن شغل یا تغییر آن، ازدواج، طلاق و مانند آن بوده است. البته باید متذكر شد كه استرس علت ایجاد سل نمی باشد، لیكن در شدت وخامت آن مؤثراست. در پژوهش دیگری مشخص گردید كه میزان سرماخوردگی در افرادی كه قدرت مقابله با فشارهای زندگی را ندارند به مراتب بیشتر از دیگران است. به منظور نشان دادن اثر استرس ناشی از تغییرات عمده زندگی كه عامل مشترك تمام استرس ها است.
عده دیگری از دانشمندان از جمله روان شناس معروف ریچارد لازاروس معتقد است که وقایع کوچک روزمره بیشتر باعث ایجاد استرس های جسمی و روانی می شوند تا وقایع مهمی که هلمز از آنها یاد می کند.این نظریه را تعدادی از محققان مورد تایید قرار می دهند.
والدین اغلب دنیای کودکان را دنیایی شاد و عاری از هر‌گونه استرس می‌دانند زیرا آنها خود از کودکان مراقبت کرده و نیازهایشان را تأمین می‌کنند. بعلاوه کودکان نه مشغله کاری دارند و نه مشکل مالی، پس چه عاملی می‌تواند موجب نگرانی آنها شود؟
در پاسخ باید گفت عوامل بسیار زیادی وجود دارد که ممکن است در کودک اضطراب ایجاد کند. حتی کودکان بسیار کم سن و سال نیز تا حدی احساس نگرانی و استرس را تجربه می‌کنند. استرس عملکرد خواسته های درونی و توانایی ما در برآورده ساختن آن خواسته‌ها است.
فشارها غالباً منشأ خارجی دارند مانند خانواده، دوست یا مدرسه، اما گاهی از درون خود فرد نیز نشأت می‌گیرد. مهمترین فشارها می‌تواند فشارهایی باشد که ما به خود وارد می آوریم زیرا اغلب میان آنچه ما فکر می‌کنیم باید باشیم و آنجه در حقیقت هستیم مغایرت وجود دارد. استرس می‌تواند هر فردی را که احساس ناامیدی می‌کند تحت تأثیر قرار دهد حتی کودکان. پیش از رفتن به مدرسه جدایی از والدین و پس از آن فشارهای تحصیلی و اجتماعی بخصوص تطبیق دادن خود با شرایط موجود در کودک استرس ایجاد می‌کند. بسیاری از کودکان بعد از ساعات مدرسه فرصتی برای بازی یا استراحت کردن ندارند. اگر کودکی از فعالیت فوق برنامه شکایت دارد و یا تمایلی به انجام دادن آنها ندارد، به این معناست که بیش از حد معمول برای او برنامه‌ریزی شده است. نظر فرزند خود را در مورد فعالیت‌های فوق برنامه جویا شوید. اگر در این مورد شکایتی داشت مزایا و معایب حذف یک فعالیت را برای او بازگو کنید. در صورتیکه حذف برنامه امکان‌پذیر نیست راهکارهایی بیابید تا کودک بتواند بدون اضطراب کنترل زمان و وظایف خود را در دست گیرد.
استرس در کودکان ممکن است با عواملی بیش از آنچه در زندگی آنها اتفاق می‌افتد تشدید شود. آیا فرزندتان صحبت‌های شما درباره مشکلات کاری، نگرانی در مورد بیماری بستگان، و یا جر و بحث با همسرتان بر‌سر مسائل مالی را می‌شنود؟ والدین باید مراقب چگونگی صحبت کردن خود در حضور کودکان باشند زیرا آنها نگرانی پدر و مادر خود را احساس کرده و دچار اضطراب می‌شوند. اخبار جهان نیز می‌تواند موجب استرس شود. کودکانی که تصاویر ناراحت کننده در تلوزیون تماشا می‌کنند و یا اخبار مربوط به بلایای طبیعی، جنگ یا تروریسم را می‌شنوند ممکن است نگران امنیت خود یا افراد مورد علاقه خود شوند. با کودکان در مورد آنچه می‌بینند یا می‌شنوند صحبت کرده و برنامه‌هایی را که تماشا می‌کنند کنترل کنید، به این ترتیب در درک بهتر آنچه در جریان است به او کمک می‌کنید.
عوامل مشکل سازی چون بیماری، مرگ عزیزان یا طلاق نیز مؤثر هستند. اگر این عوامل به فشارهای روزانه که کودک با آنها مواجه است اضافه شود استرس در او تشدید می‌شود. حتی مسالمت‌آمیز‌ترین طلاقها برای کودک تجربه‌ای دشوار است زیرا اصلی‌ترین سیستم امنیتی او یعنی خانواده دچار تغییری جدی می‌شود. والدینی که از یکدیگر جدا می‌شوند هرگز نباید کودک را وادار به انتخاب یکی از طرفین کنند و یا در حضور او از یکدیگر بدگویی کنند.
همیشه تشخیص اینکه کودکان چه موقع دچار فشار روحی هستند کار ساده‌ای نیست اما تغییرات رفتاری در کوتاه مدت مانند تغییرات در خلق و خو، ادا درآوردن، تغییر در الگوهای خواب یا شب ادراری می‌تواند نشانه‌هایی از وجود استرس در کودک باشد. بعضی از کودکان دچار مشکلات فیزیکی مانند دل درد یا سردرد می‌شوند، بعضی در تمرکز و انجام تکالیف درسی مشکل دارند و بعضی دیگر گوشه گیر شده و بیشتر وقت خود در تنهایی سپری می‌کنند. در کودکان کم سن و سال تر استرس ممکن است موجب پیدایش عادات جدید رفتاری شود مانند مکیدن انگشت، پیچاندن موهای خود یا انگشت کردن در بینی. کودکان بزرگتر ممکن است دروغ بگویند، موجب آزار و اذیت دیگران شوند یا پرخاشگری کنند. همچنین کودکی که دچار فشار روحی است ممکن است کابوسهای شبانه داشته باشد، جدایی از والدین برایش مشکل باشد، به کوچک ترین مسائل واکنش شدید نشان دهد یا در عملکرد تحصیلی خود دچار مشکلات جدی شود.
علائم استرس: تا 5 سالگی
کودکان اغلب نمی توانند به شما بگویند که دچار استرس شده اند اما رفتارشان آنرا آشکار می کند. نوزادان، نوپاها و کودکان پیش دبستانی استرس خود را با چسبیدن به والدین، گریه ی بیش از حد معمول، کج خلقی و رفتارهای واپس رو (مثل مکیدن انگشت شصت، خیس کردن رخت خواب، ترس از تاریکی و ...)، جنبش، دعوا و كتك كاری و نرفتن به دستشویی، نشان می دهند. البته گریه، کج خلقی و بیدار خوابی شبانه ممکن است واکنشی طبیعی به مرحله ای از رشد هم باشد. کودکان ممکن است طی فراگیری ایستادن، صحبت کردن یا دیگر مهارت ها دچار خستگی شوند. ممکن است چند روزی بیش از حد گریه کنند و دوباره به خصوصیات معمولشان برگردند. اگر این حالت ادامه یافت ممکن است نشانه ی استرس باشد.
از دیگر علائم استرس می توان به عصبانیت، رفتار های پر خطر و حتی واكنش نا متعارف به صداهای ناگهانی و بلند اشاره كرد. این واکنش تکان خوردن یک عامل بارز وجود استرس در نوزادان و كودكان نوپااست.
چگونه می‌توان به کودکان در کاهش استرس کمک کرد؟ استراحت کافی، تغذیه مناسب و البته تربیت درست میتوانند از عوامل مؤثر باشند. برای فرزند خود وقت کافی در نظر بگیرید. مهم نیست آنها میخواهند با شما صحبت کنند و یا فقط در کنار شما باشند، این فرصت را به آنها بدهید. حتی وقتی کودک بزرگتر شد باز هم کیفیت زمان اهمیت دارد. برای بعضی از افراد واقعاً مشکل است که بعد از یک روز پرمشغله کاری به خانه برگشته و با کودک خود بازی کنند یا با او به صحبت بنشینند اما صحبت کردن در مورد کارهای روزانه کودک نشان می‌دهد که او برای شما اهمیت دارد. با گفت و گو در مورد آنچه ممکن است دلیل استرس باشد به فرزند خود کمک کنید تا بر استرس خود غلبه کند. به کمک یکدیگر راه حلهای مناسبی پیدا کنید مانند: کاهش فعالیت‌های بعد از مدرسه، گذراندن وقت بیشتر با خانواده یا معلم و انجام فعالیت‌های ورزشی.
همچنین می‌توانید کودک را از قبل برای روبه‌رو شدن با موقعیت‌های تنش‌زا آماده سازید. مثلا اجازه دهید بداند که قرار است به دکتر برود و با او در مورد آنچه ممکن است اتفاق بیفتد صحبت کنید. به یاد داشته باشید که کودکان کم سن و سال تر نیازی به آماده سازی ندارند زیرا این عمل می‌تواند موجب اضطراب بیشتر آنها شود. به خاطر داشته باشید وجود استرس تا حدی طبیعی است. اجازه دهید کودک عصبانیت، ترس، تنهایی، اضطراب و احساساتی که بین دیگران مشترک است را تجربه کند. اگر در کودک علائمی هست که موجب نگرانی شما می‌شود و او تمایلی به صحبت در این باره ندارد می‌توانید با یک مشاور و یا متخصصین بهداشت روانی مشورت کنید اما زمانی این کار ضرورت دارد که علائم رفتاری مورد نظر در کودک ادامه یابد، اضطراب شدید در او ایجاد شود یا در عملکردهای خود در خانه و مدرسه دچار مشکلات جدی شود.