در رقابت‌هاى جهانى موجود در عصر حاضر، باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشترى، در دسترس وى قرار داد. خواست مشترى بر كیفیت بالا و خدمت رسانى سریع، موجب افزایش فشارهایى شده است كه قبلاً وجود نداشته است، در نتیجه شركت‌ها بیش از این نمى‌توانند به تنهایى از عهده تمامى كارها برآیند. در بازار رقابتى موجود، بنگاه‌هاى اقتصادى و تولیدى علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلى، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و اركان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته‌اند. علت این امر در واقع دستیابى به مزیت یا مزایاى رقابتى با هدف كسب سهم بیشترى از بازار است. بر این اساس، فعالیت‌هاى نظیر برنامه ریزى عرضه و تقاضا، تهیه مواد، تولید و برنامه ریزى محصول، خدمت نگهدارى كالا، كنترل موجودى، توزیع ، تحویل و خدمت به مشترى كه قبلا همگى در سطح شركت انجام مى شده اینك به سطح زنجیره عرضه انتقال پیدا كرده است. مسئله كلیدى در یك زنجیره تامین، مدیریت و كنترل هماهنگ تمامى این فعالیت‌ها است. مدیریت زنجیره تامین ( SCM ) پدیده‌اى است كه این كار را به طریقى انجام مى‌دهد كه مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با كیفیت در حداقل هزینه دریافت كنند.
در حالت كلى زنجیره تامین از دو یا چند سازمان تشكیل مى‌شود كه رسماً از یكدیگر جدا هستند و به وسیله جریان‌هاى مواد، اطلاعات و جریان‌هاى مالى به یكدیگر مربوط مى‌شوند. این سازمان‌ها مى‌توانند بنگاه‌هایى باشند كه مواد اولیه، قطعات، محصول نهایى و یا خدماتى چون توزیع، انبارش، عمده فروشى و خرده فروشى تولید مى‌كنند. حتى خود مصرف كننده نهایى را نیز مى‌توان یكى از این سازمان‌ها در نظر گرفت.

تاریخچه مدیریت زنجیره تامین

در دو دهه 60 و 70 میلادى، سازمان‌ها براى افزایش توان رقابتى خود تلاش مى‌كردند تا با استاندارد سازى و بهبود فرایندهاى داخلى خود محصولى با كیفیت بهتر و هزینه كمتر تولید كنند. در آن زمان تفكر غالب این بود كه مهندسى و طراحى قوى و نیز عملیات تولید منسجم و هماهنگ، پیش‌نیاز دستیابى به خواسته‌هاى بازار و درنتیجه كسب سهم بازار بیشترى است. به همین دلیل سازمان‌ها تمام تلاش خود را بر افزایش كارایى معطوف مى‌كردند. در دهه 80 میلادى با افزایش تنوع در الگوهاى مورد انتظار مشتریان، سازمان‌ها به طور فزاینده اى به افزایش انعطاف پذیرش در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید براى ارضاى نیازهاى مشتریان علاقه مند شدند. در دهه 90 میلادى، به همراه بهبود در فرایندهاى تولید و به كارگیرى الگوهاى مهندسى مجدد، مدیران بسیارى از صنایع دریافتند كه براى ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرایندهاى داخلى و انعطاف پذیرى در توانایى‌هاى شـــــركت كافى نیست، بلكه تامین كنندگان قطعات و مواد نیز باید موادى با بهترین كیفیت و كمترین هزینه تولید كنند و توزیع كنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیكى با سیاست‌هاى توسعه بازار تولید كننده داشته باشند. با چنین نگرشى، رویكردهاى زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. از طرف دیگر با توسعه سریع فناورى اطلاعات در سال‌هاى اخیر و كاربرد وسیع آن در مدیریت زنجیره تامین، بسیارى از فعالیت‌هاى اساسى مدیریت زنجیره با روش‌هاى جدید درحال انجام است.

تعریف مدیریت زنجیره تامین

تعاریف مختصر و جامعى كه مى توان از زنجیره تامین و مدیریت زنجیره تامین ارایه داد، عبارت‌اند از:
زنجیره تامین: زنجیره تامین بر تمام فعالیت‌هاى مرتبط با جریان و تبدیل كالاها از مرحله ماده خام (استخراج ) تا تحویل به مصرف كننده نهایى و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آنها مشتمل مى‌شود. به طور كلى، زنجیره تامین زنجیره‌اى است كه همه فعالیت‌هاى مرتبط با جریان كالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل كالاى نهایى به مصرف كننده را شامل مى شود. درباره‌ى جریان كالا دو جریان دیگر كه یكى جریان اطلاعات و دیگرى جریان منابع مالى و اعتبارات است نیز حضور دارد. (LAUDON & LAUDON 2002)
مدیریت زنجیره تامین : مدیریت زنجیره تامین بر یكپارچه سازى فعالیت‌هاى زنجیره تامین و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آنها از طریق بهبود در روابط زنجیره ، براى دستیابى به مزیت رقابتى قابل اتكا و مستدام مشتمل مى‌شود. بنابراین، مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرایند یكپارچه سازى فعالیت‌هاى زنجیره تامین و نیز جریان‌هاى اطلاعاتى مرتبط با آن، از طریق بهبود و هماهنگ سازى فعالیت‌ها در زنجیره تامین تــــولید و عرضه محصول(LAUDON&LAUDON2002).
بنابراین براى بررسى یك سازمان منحصر به فرد در چارچوب این تعاریف، باید هر دو شبكه تامین كنندگان و كانال‌هاى توزیع در نظر گرفته شوند. تعریف ارایه شده براى زنجیره تامین، موضوعات مدیریت سیستم‌هاى اطلاعات، منبع‌یابى و تداركات، زمان‌بندى تولید، پردازش سفارشات، مدیریت موجودى، انباردارى و خدمت به مشترى را در بر مى‌گیرد. براى مدیریت موثر زنجیره تامین ضرورى است كه تامین كنندگان و مشتریان با یكدیگر و در یك روش هماهنگ و با شراكت و ارتباطات اطلاعاتى و گفت و گو با یكدیگر كار كنند. این امر یعنى جریان سریع اطلاعات در میان مشتریان و عرضه كنندگان، مراكز توزیع و سیستم‌هاى حمل و نقل كه بعضى از شركت‌‌ها را قادر مى سازد كه زنجیره‌هاى عرضه بسیاركارایى را ایجاد كنند. عرضه‌كنندگان و مشتریان باید اهداف یكسان داشته باشند. عرضه‌كنندگان و مشتریان باید اعتماد متقابل داشته باشند. مشتریان در زمینه كیفیت محصولات و خدمات به تامین‌كنندگان خود اعتماد مى‌كنند.
علاوه بر آن عرضه‌كنندگان و مشتریان باید در طراحى زنجیره تامین براى دستیابى به اهداف مشترك‌ و تسهیل ارتباطات و جریان اطلاعات با یكدیگر شریك شوند. بعضى شركت‌ها كوشش مى‌كنند تا كنترل زنجیره تامین خود را با كنترل عمومى عمودى – با استفاده از مالكیت و یكپارچگى تمام اجزاى مختلف در امتداد زنجیره تامین از تهیه مواد و خدمات تا تحویل محصول نهایى و خدمت به مشترى به دست آورند. اما حتى با این نوع ساختار سازمانى، فعالیت‌هاى مختلف و واحدهاى عملیاتى ممكن است ناهماهنگ باشد. ساختار سازمانى شركت باید بر هماهنگى فعالیت‌هاى مختلف براى دستیابى به اهداف كلى شركت تمركز كند.

پنج عملكرد براى مدیریت در برابر چالش هاى زنجیره تامین:

بسیارى از تكنولوژى‌ها و ابزارها در بهبود راهكارهاى زنجیره تامین مورد استفاده قرار مى‌گیرد. دامنه پیاده‌سازى تكنولوژى، راه‌هاى جدیدى را براى تغییر ساختار سازمانى از تكنولوژى سخت‌افزار به تكنولوژى نرم‌افزار و اطلاعات براى سازماندهى مى‌گذارد. براى رسیدن به كارایى و اثربخشى در مدیریت زنجیره تامین پنج عملكرد را براى مدیریت تفكیك كرده‌ایم كه این پنج وظیفه تا اندازه‌اى عاملى براى سازماندهى است.
مهارت و اثربخشى مدیریت زنجیره تامین به صلاحیت و درستى این پنج عملكرد وابسته خواهد بود.
عملكرد1: ساختار شركاى زنجیره تامین:
طراحى زنجیره تامین بر اساس كارایى كه بر روى عوامل استراتژیك و با توجه و نیازمندى‌هاى مشترى براى طراحى زنجیره تامین است، پایه‌ریزى شده‌ است، به طورى‌كه محدوده محصولات موجود، سرویس‌ها، محصولات جدید یا بخش مشتریان را پوشش مى‌دهد. بر پایه آگاهى از محصول نهایى در زنجیره تامین پایه‌ریزى مى‌شود. این به این مفهوم است كه در دوره طولانى، كیفیت محصولات براى ادامه رقابت، باید توسعه و بهبود بیابد. همچنین یكپارچگى زنجیره تامین، میزان رقابت‌پذیرى سازمان را تعیین خواهدكرد .
عملكرد 2: پیاده سازى ارتباطات مشاركتى:این بخش به انواع مشاركت‌هاى ضرورى براى شركت اشاره مى‌كند. این عملكرد ارتباطات زنجیره تامین را به مشاركت با عوامل خارج از شركت گسترش مى‌دهد. هر تغییرى در زنجیره تامین باید به اطلاع شركا برسد و در كل زنجیره پیاده شود.در این قسمت عملیات پشتیبان فرآیندهاى زنجیره تامین بیان مى شوند.