رودکی سمرقندی بزر گترین قصیده سرای دوره ی سامانی و از مشهورترین شاعران فارسی زبان است.از اشعار فراوان او مقدار کمی باقی مانده است ولی همین مقدار هم او را به عنوان نابغه ی دوران خویش به ما می شناساند.سبک شعری رودکی، سبک غالب آن روزگار یعنی سبک خراسانی یا ترکستانی است. ویژگیهای سبک خراسانی در شعر رودکی نمود کامل و جامعی دارد و به همین دلیل می توان او را نماینده ی تام و تمام این سبک از شعر فارسی دانست.سبک ادبی خراسانی، سبک و شیوهٔ شاعران خراسان و ماوراءالنهر است.
در این سبک، سه دوره را میتوان مد نظر قرار داد:
از دیوان عظیم رودکی که گفته اند صد دفتر و غزل شعر بوده ، حدود هزار بیت بیشتر بر جای نمانده است . غیر از قصیده و غزل و قطعه و حتی رباعی ، رودکی به نظم مثنویهایی پرداخت که مثنوی کلیله و دمنه و منظومه سند باد نامه ، از آن جمله است جز ابیاتی پراکنده در دست نیست . تقریبا همه نوع شعر در دیوان او بوده است و انواع مضمونهای شعری روزگار خود را با استادی و چیره دستی به رشته نظم کشیده و در اغلب آنها به ویژه در غزل و توصیف و مدیح ، زبان زد شده است .رودکی در نظم قصیده های مدحی و وصفی استاد بوده و به سبک خاص روزگار خود شعر می گفته است که امروزه آن سبک را سبک خراسانی یا سبک ترکستانی می نامند و از خواص عمده آن ، سادگی و در عین حال متانت و استحکام را بر می شمرند . قصده ( پیری و یاد جوانی ) نمونه بارز این گونه اشعار اوست .تخیل شعری او بسیار نیرومند و زبانش ساده و روان و زنده و پرتپش است . رودکی در توصیف ، می کوشد تا خواننده را با طبیعت نزدیک کند و زیباییهای آن را با قدرت خیال به او نشان بدهد . رودکی شعر فارس را به کمال نسبی نزدیک کرده است ، از این رو برخی وی را ( پدر شعر فارسی ) و برخی ( سلطان شاعران ) لقب داده اند . در شعر او شور و شادی ، زهد و اندرز ، شک و یقین به هم آمیخته است . با این حال در مقابل غم و اندوه روزگار دلی قوی و فکری توانا داشته و در هر فرصت آدمی را به بردباری فرا می خوانده است .
از ویژگیهای سبک خراسانی - که به سبک ترکستانی هم معروف است- میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مضمون بیشتر اشعار این سبک، وصف طبیعت و مدیحه و شرح فتوحات پادشاهان و گاه پندو اندرز بوده است.
نمونه:
بيان
رودكي در مقوله ی بيان، به شيو ه ی رايج در سبك خراساني، در استفاده از صور خيال اعتدال را رعايت ميكند و شعر خود را از انواع تشبيه و استعاره نمي انبارد. استعاره بسيار كم به كار مي برد و تشبيهات او هم اگر چه در كل فراوان است، اما هر تشبيه را با هنرمندي تمام - گاه در كي مصراع و گاه در كي يا دو بيت - می گسترد.
در بیت زیر شاعر در یادکردی از گذشته های بی بازگشت، چهره ی خود را در ایام جوانی
رودکی نخستین شاعر بزرگ و پدر شعرفارسی دری است. اهمیت او در تکامل شعر فارسی دری، سبب آمده است که وی را بحق« پدر شعر فارسی» و « سلطان شاعران» بنامند. بلعمی وزیر وی را در عرب و عجم بی نظیر می دانسته است. شاعران پس از وی نیز، جمله به استادی و بزرگی او مقر آمده اند و به شیوه ی کلام او بسیار توجه کرده و از وی فراوان یاد نموده اند.
شعر رودکی، شعری است ساده. کلام او نرم و روان و لطیف و به دور از ناهمواریهاست و سبب این، بجز ذوق سلیم و تربیت یافته، آشنایی اوست با موسیقی. تکرار کلمه و جمله و کوتاهی جمله ها و قاطعیت لحن او بخصوص در بخشی از اشعار او قابل توجه است. وی با خواننده، ساده و صریح و صمیمی سخن می گوید. به همین سبب کلامش از تأثیری خاص بهره دارد تشبیه ها وتوصیفهای او هم زیبا ولطیف است وهم دقیق. در توصیف و تشبیه ومفاهیم، تعادل را رعایت کرده واز اغراقهای بی معنی شاعران ادوار بعد پرهیز کرده است. مجازو کنایه در شعرش زیاد نیست. از تشبیه فراوان استفاده کرده وحتی آنجا که شعرش ازعناصر خیال بهره ای کمتر دارد نیز دلنشین است. معانی شعر او نیز آسان وطبیعی است. اولین شاعرفارسی زبان است که در بسیاری از مفاهیم و قالبهای شعری روزگار خویش طبع آزمایی کرده واز همه ی آنها سرخ روی برآمده است. مدیحه، غزل، توصیف، مرثیه، شکایت، زهدو وعظ از مفاهیم شعری اوست. اولین شاعری است که توجه به فکر در شعر او جایگاهی خاص دارد. هم به زهد و اخلاق توجه دارد و هم زندگی وزیباییها و خوشیهای آن راغنیمت می شمرد. می توان گفت که نوعی تفکر خیامی در بعضی از شعر های او نمود یافته است.
جنبه عقلانی بر جنبه احساسی و اغراق چیره است.خواننده همواره با اشعاری شاد و پر نشاط سرو کار دارد. تصویر و تشبیه در اشعار این دوره بسیار قوی و رایج است. پند، اندرز و گاهی هم نکات اخلاقی در اشعار این دوره دیده میشود.روحیه حماسی و اعتقاد به شاد بودن دو رکن اصلی و عمده شعر سبک خراسانی است.زبان شاعر، زبان مادری، طبیعی، ساده و روان بوده و از هرگونه ابهامی به دور است.خالی بودن شعر از صنایع شعری، همراه با سادگی لغات و روانی ترکیبها از مهمترین مشخصات شعری این دوره است.معشوق در اشعار این دوره جایگاهی ندارد و فراقی بین عاشق و معشوق دیده نمیشود و عاشق همیشه به وصال رسیده است.شعر واقع گراست و شاعر هر آنچه را که میبیند از اوضاع دربار تا محیط زندگی، جنگ، لشکرکشیها، پیروزیها و .... را در شعر خود منعکس میکند.موضوعات شعری شامل مرثیه، حکمت، موعظه، حماسه، غنا و داستان سرایی است اما موضوع اصلی اشعار این دوره ابتدا مدح و سپس وصف می و معشوق است.غالب شعری رایج این دوره قصیده است، یعنی شاعر بیشتر تمایل دارد که شعر خود را در قالب قصیده بسراید اما در قالب غزل، مثنوی و رباعی هم شعر سروده می شود.