علت و چگونگی ازدواج حضرت محمد(ص) و حضرت خدیجه(س)

خَدیجه دختر خویلد (۶۸ق‌ه-۳ق‌ه) نخستین همسر محمد، مادر فاطمه و اولین زن ایمان آورنده به اسلام است. نام کامل وی: خدیجه بنت خویلد بن اسد بن عبدالعزی بن قصی بن کلاب بن مرة بن کعب بن لؤی بن غالب به فهر بن مالک بن نضر بن کنانه. مادرش: فاطمه بنت زایده بن الأصم بن الهرم بن رواحه بن حجر بن عبد بن معیص بن عامر بن لؤی بن غالب بن فهر بن مالک. خدیجه در سال ۶۸ قبل از هجرت در مکه تولد شد. از القاب او در زمان جاهلیت «الطاهره» و «سیده قریش» بود.طبق عقاید شیعه و برخی دیگر از مسلمانان و تاریخ نویسان اسلامی، خدیجه عزیزترین زن پیامبر بود. عایشه نیز از محمد نقل کرده که او خدیجه را بهترین زنان خود می‌دانست.

ازدواج خدیجه با پیامبر اسلام

خدیجه زنی بازرگان و دارا بود که به اِمرأةالقریش (یعنی شاهزاده خانم قریش) شهرت داشت. طبق برخی نقلها خدیجه پیش از محمد، دوبار ازدواج کرده بود(ابی هاله هند بن زراره تمیمی و عتیق بن عائد مخزومی). اما تعدادی از محققین از جمله جعفر مرتضی عاملی بر این عقیده‌اند که خدیجه قبلاً با کسی ازدواج نکرده بود و اولین و تنها ازدواج او، ازدواج با محمد بود.[۲]
داستان ازدواج او با پیامبر چنین است که محمد ابتدا در کاروان‌های تجاری او کار می‌کرد و او از امانتداری و کاردانی پیامبر خوشش آمده بود. و گفته می‌شود این خدیجه بوده‌است که از محمد خواستگاری کرده‌است.و در برخی روایات آمده است که مراسم خواستگاری با حضور عموی محمد ، ابوطالب و ورقة بن نوفل پسر عموی خدیجه که مردی دانشمند و گریزان از پرستش بت ها بود، انجام شد. پس از خواندن خطبه عقد توسط ابوطالب ، محمد (ص) از جای برخاست و آماده رفتن شد. در این هنگام حضرت خدیجه به ایشان عرض کرد: ' إلی بیتک فبیتی بیتک و أنا جاریتک ' به سوی خانه خود بیایید که خانه من خانه شما و خودم خدمتکار شمایم. به گفته محمد(ص)هیچ کدام اززنان او به اندازه خدیجه نزد او گرامی نبوده اند.او تا زمان حیات خدیجه با زن دیگری ازدواج نکرد. [سفینة البحار ، ج 16 ص 279] محمد در ۲۵ سالگی با خدیجهازدواج کرد. گفته می‌شود که خدیجه در آن موقع ۴۰ سال داشت ولی با توجه به حمل فاطمه و ولادت او که در سال پنجم بعثت‏ می‏ باشد این قول نمی‌تواند درست باشد و اقوال دیگر همچون ۲۵ یا ۲۸ سال که در برخی کتابها[۳] ذکر شده قابل قبول تر است.خدیجه پس از ازدواج با پیامبر تمام ثروتش را برای دین اسلام خرج کرد. سه پسر برای پیامبر آورد، قاسم و عبدالله و طاهر که همگی در کودکی مردند. چهار دختر هم داشت به نام‌های زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه زهرا.

در مورد ازدواج محمد با خدیجه گفته شده‌است که:محمد پیش از ازدواج با خدیجه برای خدیجه کار می‌کرد و خدیجه از زنان ثروتمند قریش بوده‌است. ثروت خدیجه و کارفرما بودن او نشان می‌دهد که پیش از محمد نیز زنان حق داشتن ثروت و حق کارفرما بودن را داشته‌اند و مردان از کار کردن برای زنان شرمسار نبوده‌اند.

ازمسائل مهم و بحث ‏انگيز در زندگاني خديجه ‏عليها السلام، ازدواج او با پيامبر اكرم ‏صلي الله عليه وآله است. اين ازدواج نه تنها در آن زمان به دلايلي - همچون خواستگاري غيرمستقيم او از پيامبرصلي الله عليه وآله و نيز قبول مهريه از مال خود و نيز رد كردن خواستگاري اشراف و بزرگان مكه نقل محافل زنان و مردان قريشي زمان خود شده بود؛ بلكه در دوران معاصر نيز از سوي بدخواهان و احتمالاً با اهدافي خاص، شبهاتي درباره اين ازدواج مطرح شده است كه نياز به پاسخ دارد. سن آن بزرگوار در هنگام ازدواج نيز از ديگر مسائل بحث ‏انگيز است.
از جريان خواستگاري و اظهار علاقه خديجه به پيامبرصلي الله عليه وآله و گفته‌‏هي او درمى‌‏يابيم كه اين علاقه، بر محور ارزش‏هي پاك انساني بوده است. حضرت خديجه در يكي از اولين مكالمات خود با پيامبرصلي الله عليه وآله علت علاقه خود را چنين بيان مي‌‏كند: «اني رغبت فيك لقرابتك مني و شرفك في قومك و امانتك عندهم و حسن خلقك و صدق حديثك»؛ (اسدالغابة، ج 5، ص 434.)؛ «من به تو علاقه‏‌مند شدم، زيرا با من خويشاوندي، در ميان قومت شريفي، در نزد قبيله‏‌ات به امانت داري مشهوري، داري اخلاق نيك مى‌‏باشي و راستگو هستي».

انگیزه ازدواج پیامبر با خدیجه از نگاه چند روایت

عموما نوشته‏اند ماجراى این ازدواج میمون و مبارك از اینجاشروع شد كه بنا به پیشنهاد جناب ابو طالب،یا درخواست‏خدیجه،رسول خدا«ص‏»بصورت اجیر یا بعنوان مضاربه براى خدیجه به‏سفرى تجارتى اقدام كرد،و بخاطر سود فراوانى كه در اثر تدبیر ودرایت آن حضرت از این سفر نصیب خدیجه شد آن بانوى مكرمه‏علاقمند به این وصلت گردید و مقدمات این ازدواج فراهم شد...
كه البته اصل داستان و پاره‏اى از خصوصیاتى كه در آن ذكر شده‏مورد نقد و بررسى است كه بعدا خواهیم گفت. و از پاره‏اى روایات دیگر نیز استفاده مى‏شود كه این علاقه‏و اشتیاق پیش از آن سفر تجارتى در دل خدیجه پیدا شده بودو جریان سفر مزبور،بر فرض صحت،به این عشق و علاقه كمك‏كرد.
ابن شهر آشوب‏«ره‏»در كتاب مناقب خود روایت كرده كه‏در روز عیدى زنان قریش در مسجد گرد هم جمع شده بودند كه‏مردى یهودى در برابر آنها آمده و گفت:«لیوشك ان یبعث فیكن نبى فایكن استطاعت ان تكون له ارضایطاها فلتفعل‏».

-نزدیك است در میان شما پیامبرى برانگیخته شود پس‏هر یك از شما زنان كه بتواند زمین خوبى براى گام زدن او باشدحتما اینكار را بكند...
زنان قریش در برابر این گستاخى و جسارتى كه به آنها كرده‏بود او را با مشتهاى سنگریزه از نزد خود راندند ولى این گفتار مردیهودى بارقه‏اى در دل خدیجه كه در جمع آن زنان حضور داشت‏ایجاد كرد و محبتى از پیامبر گرامى اسلام در قلب او جایگیرساخت... (1) البته باید براى توضیح بیشتر این مطلب را به این حدیث اضافه‏كرد كه طبق روایات پسر عموى خدیجه یعنى ورقة بن نوفل نیزكه از ادیان آسمانى و انبیاء الهى اطلاعاتى داشت و كتابهائى رادر این زمینه خوانده بود خبرهائى از ظهور آنحضرت داده بود،و درپاره‏اى از اوقات آن روایات را بر آنحضرت منطبق مى‏دانست...

بشرحى كه در داستان سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»خواهد آمدو همچنین روایات و خبرها و پیشگوئیهاى دیگرى كه در اثر آن خبرها خدیجه در حد زیادى امیدوار شده بود كه آن پیامبر مبعوث‏محمد«ص‏»خواهد بود،و البته جریان آن مسافرت نیز كه نقل‏شده ممكن است‏به این علاقه و امید كمك كرده باشد...
و اما داستان سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»براى خدیجه به‏اجمال و تفصیل نقل شده و در كتابهاى شیعه و اهل سنت روایت‏شده،و ما تفصیل آنرا در كتاب زندگانى رسول خدا«ص‏»ذكركرده‏ایم كه ذیلا از نظر شما مى‏گذرد،و سپس به تجزیه و تحلیل‏و نقد و بررسى آن مى‏پردازیم:

سفر تجارتى رسول خدا«ص‏»براى خدیجه:

اینان نوشته‏اند روزى كه رسول خدا«ص‏»عازم سفر شام‏و تجارت براى خدیجه گردید،و هنگامى كه مى‏خواستند حركت‏كنند خدیجه غلام خود«میسرة‏»را نیز همراه آن حضرت روانه كردو بدو دستور داد همه جا از محمد«ص‏»فرمانبردارى كندو خلاف دستور او رفتارى نكند. عموهاى رسول خدا«ص‏»و بخصوص ابوطالب نیز در وقت‏حركت‏بنزد كاروانیان آمده و سفارش آن حضرت را به اهل كاروان‏كردند و بدین ترتیب كاروان بقصد شام حركت كرد و مردمى كه‏براى بدرقه رفته بودند بخانه‏هاى خود بازگشتند.
وجود میمون و با بركت رسول خدا«ص‏»كه بهر كجا قدم میگذارد بركت و فراخى نعمت را با خود بدانجا ارمغان مى‏بردموجب شد كه اینبار نیز كاروان مكه مانند چند سال قبل،ازآسایش و سود بیشترى برخوردار گردد و آن تعب و رنج و مشقتهاى‏سفرهاى پیش را نبیند،و از اینرو زودتر از معمول بحدود شام‏رسیدند.
مورخین عموما نوشته‏اند:هنگامى كه رسول خدا«ص‏»بنزدیكى شام-یا همان شهر بصرى-رسید از كنار صومعه‏اى عبوركرد و در زیر درختى كه در آن نزدیكى بود فرود آمده و نشست.

صومعه مزبور از راهبى بود كه‏«نسطورا»نام داشت،و با«میسرة‏»كه در سفرهاى قبل از آنجا عبور میكرد آشنائى پیدا كرده‏بود. «نسطورا»از بالاى صومعه خود قطعه ابرى را مشاهده كرده‏بود كه بالاى سر كاروانیان سایه افكنده و هم چنان پیش رفت‏تا بالاى سر آندرختى كه محمد«ص‏»پاى آن منزل كرد ایستاد.
میسرة كه بدستور بانوى خود همه جا همراه رسولخدا«ص‏»بود،و از آنحضرت جدا نمى‏شد ناگهان صداى نسطورا را شنید كه‏او را بنام صدا میزند!
میسرة برگشت و پاسخ داده گفت:«بله‏»!

میسرة-مردى از قریش و از اهل مكه است! نسطورا بمیسرة گفت:بخدا سوگند زیر این درخت جز پیغمبرفرود نیاید،و سپس سفارش آنحضرت را به میسرة و كاروانیان‏كرد و از نبوت آنحضرت در آینده خبرهائى داد. كار خرید و فروش و مبادله اجناس كاروانیان بپایان رسیدو آماده مراجعت‏بمكه شدند،میسرة در راه كه بسوى مكه‏مى‏آمدند حساب كرد و دید سود بسیارى در این سفر عائد خدیجه‏شده از اینرو بنزد رسول خدا«ص‏»آمده گفت:ما سالها است‏براى‏خدیجه تجارت مى‏كنیم و در هیچ سفرى این اندازه سود نبرده‏ایم،و از اینرو بسیار خوشحال بود و انتظار میكشید هر چه زودتر بمكه‏برسند و خود را بخدیجه رسانده و این مژده را به او بدهد. و چون به پشت مكه و وادى‏«مر الظهران‏»رسیدند بنزدرسول خدا آمده گفت:خوب است‏شما جلوتر از كاروان بمكه‏بروید و جریان مسافرت و سود بسیار این تجارت را به اطلاع‏خدیجه برسانید!
نزدیك ظهر بود و خدیجه در آنساعت در غرفه‏اى كه مشرف‏بر كوچه‏هاى مكه بود نشسته بود ناگاه سوارى را دید كه از دوربسمت‏خانه او مى‏آید و لكه ابرى بالاى سر او است و چنان است‏كه پیوسته بدنبال او حركت مى‏كند و او را سایبانى مى‏نماید.
سوار نزدیك شد و چون بدر خانه خدیجه رسید و پیاده شد دید محمد«ص‏»است كه از سفر تجارت باز مى‏گردد. خدیجه مشتاقانه او را بخانه درآورد و حضرت با بیان شیرین‏و سخنان دلنشین خود جریان مسافرت و سود بسیارى را كه عائدخدیجه شده بود شرح داد و خدیجه محو گفتار آنحضرت شده بودو پیوسته در فكر آن لكه ابر بود و چون سخنان رسولخدا«ص‏»تمام شد پرسید:

-فرمود:بدنبال ما او هم خواهد آمد.

خدیجه:كه مى‏خواست‏به بیند آیا آن ابر براى سایبانى اودوباره میآید یا نه.گفت:خوبست‏بنزد او بروى و با هم بازگردید!
و چون حضرت از خانه بیرون رفت‏خدیجه بهمان غرفه رفت‏و بتماشا ایستاد و با كمال تعجب مشاهده كرد كه همان ابر آمدو بالاى سر آنحضرت سایه افكند تا از نظر پنهان گردید. بدنبال این ماجرا میسرة هم از راه رسید و جریان مسافرت‏و آنچه را دیده و از نسطوراى راهب شنیده بود براى خدیجه شرح‏داد و با مشاهدات قبلى خدیجه و چیزهائى كه از مرد یهودى‏شنیده بود او را مشتاق ازدواج با رسول خدا«ص‏»كرد و شوق‏همسرى آنحضرت را به سر او انداخت.