نقش حسابداری وحسابرسی در تجارت الکترونیک

فناوری اطلا‌عات، منابع اطلا‌عاتی گوناگونی در اختیار کاربران قرار می¬دهد که براساس آن، نیاز به صورتهای مالی سنتی کاهش می¬یابد و حسابرسان به تفکر در مورد نحوه انجام حسابرسی واداشته می¬شوند. تغییرات فناوری (مانند گزارشگری لحظه به لحظه فعالیت، مبادله الکترونیک داده¬ها، هوش مصنوعی، زبان گزارشگری جامع واحد تجاری) مخاطرات جدیدی را برای حسابرسی به وجود آورده که از مهمترین آنها، از دست رفتن اهمیت نسبی صورتهای مالی سالانه نزد استفاده¬کنندگان و به¬ویژه سرمایه¬گذاران و منسوخ شدن اطلا‌عات تاریخی است.یکی از این تغییرات، پدیده «تجارت الکترونیک» است. از آنجا که در محیط الکترونیک، بیشتر شواهد تنها به صورت الکترونیک در دسترس خواهد بود، از این رو، تغییر در رویه¬های حسابرسی نیز احساس می¬شود. تجارت الکترونیک به عنوان یکی از پیامدهای فناوری اطلا‌عات برای حسابرسان، مزایا و معایبی دارد وحسابرسی مستمر به عنوان راهکاری برای حسابرسی در چنین محیطهایی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است.

یکی از ‌الزامات جا‌معه‌ای پویا و سالم برای فعالیتهای مالی و اقتصادی، وجود فضای مطمئن و امن است. حسابرسان با دانش و تجربه خود، توانایی ایجاد چنین فضایی را دارند. بیش از صد سال است که حسابداران حرفه¬ای خدمات حسابرسی و اعتباربخشی را ارائه می¬دهند (2004 (N. Zhao & امروزه حسابرسی، نقش مهم و حساسی در جوامع به¬عهده دارد. یکی از نقشهای حسابرسی، ایجاد ارزش‌افزوده برای شرکت از طریق کاهش هزینه تامین مالی یا افزایش در قیمت سهام شرکت است. با توجه به اهمیت حسابرسی، توجه به ریسکهای حسابرسی نیز ضروری به نظر می¬رسد. یکی از این ریسکها، پیشرفت فناوری اطلا‌عات و به¬ویژه تجارت الکترونیک است. فناوری اطلا‌عات، منابع اطلاعاتی گوناگونی در اختیار کاربران قرار می¬دهد که براساس آن نیاز به صورتهای مالی سنتی و در نتیجه، کفایت حسابرسی سنتی کاهش می¬یابد.فناوریهای مربوط به تجارت الکترونیک، فرایندهای خرید، فروش، ارائه خدمات به مشتریان و حتی نحوه سرمایه¬گذاری در شرکتها را تحت تاثیر قرار می¬دهد (2004 Abou-Musa). در‌نتیجه فناوری اطلا‌عات، نحوه تهیه، حسابرسی و استفاده از صورتهای مالی تغییر می‌‌کند. این تغییرات، ریسکهای جدیدی را متوجه حسابرسی می¬کند که مهمترین آنها شامل موارد زیر است: از دست رفتن اهمیت نسبی صورتهای مالی سالانه نزد استفاده¬کنندگان به¬ویژه سرمایه¬گذاران، و منسوخ شدن اطلاعات تاریخی.

تجارت الکترونیک به عنوان پیامد پیشرفت فناوری اطلا‌عات، شامل تمام فعالیتهای تجاری است که با استفاده از برنامه¬های کاربردیِ رایانه¬ای انجام می¬شود. این فعالیتها ممکن است شامل: فروش مستقیم الکترونیکی، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت زنجیره تامین و استفاده از اینترنت به عنوان ابزاری برای انجام مبادلات تجاری باشد.

بولتن شماره 3 هیئت رویه¬های حسابرسی با عنوان «تجارت الکترونیک؛ شناخت ریسک صورتهای مالی(2001 )»، راهکارهای مناسبی برای حسابرسی تجارت الکترونیک ارائه داده است. یکی از الزامات مهم حسابرسی در این محیط، طراحی صحیح فرایندهای حسابرسی است؛ چون بیشتر شواهد، تنها به صورت الکترونیک در دسترس خواهد بود. حسابرسان مستقل باید بتوانند صحت و کفایت این شواهد را ارزیابی کنند. از این رو، به ناچار افزون بر کسب مهارتهای گذشته در تشخیص اعتبار، صحت و کامل بودن ثبتهای حسابداری، نیاز به مهارتهای فنی لا‌زم برای حسابرسی تجارت الکترونیک نیز احساس می¬شود.

حسابرس سیستمهای اطلا‌عاتی باید وسعت عمل و هدف بررسی تجارت الکترونیک را صریحاً مشخص کند و با صاحبکار در میان بگذارد. استفاده از سایر کارشناسان نیز باید بسته به نیاز، به اطلا‌ع صاحبکار برسد.طبق بیانیه مزبور، حسابرسی تجارت الکترونیک برخط، هدفهای اولیه زیر را در بردارد:

1 تایید دریافت، تولید و فاکتورکردن صحیح تمام سفارشهای برخط درثبتهای حسابداری، و

2 ارزیابی کنترل دسترسی به قلمروهای اختصاصی افراد.

افزون بر این دو مورد، هدفهای ثانویه زیر نیز به عنوان هدفهای اصلی تجارت الکترونیک آورده شده است:

1 تحلیل روند سفارشهای برخط،

2 شناسایی مشتریان از دست رفته،

3 اثبات مقادیر منظور شده برای تبلیغات دیگران بر روی پایگاه اطلا‌ع رسانی شرکت،

4 تحلیل ترافیک میزبان شبکه اینترنت در اثبات دعاوی مدیریت در رابطه با قابلیت دسترسی،

5 ثبات و موفقیت پایگاه اطلا‌ع رسانی، و

6 ارزیابی کارایی نسخ پشتیبان شرکت.

دستیابی به این هدفها برای شرکت ارزش افزوده ایجاد می کند و برای رسیدن به هدفها، حسابرسان باید ماهیت اطلا‌عات الکترونیک و نحوه دسترسی به داده های مربوط به آن را دریابند.

در این روش از تحقیقات پیمایشی ، یعنی مطالعه کتابها و مقالات حسابداری و الکترونیک استفاده شده است.

کاربرد فناوری در علوم مالی

با گسترش روزافزون استفاده از فناوری اطلا‌عات در علوم مختلف، علوم مالی نیز ناچار به پذیرش این موضوع هستند. در این میان می¬توان به 4 مورد از کاربردهای فناوری اطلا‌عات در علوم مالی اشاره کرد که ممکن است به نوعی به عنوان چالشهای جدید رشته حسابرسی مطرح باشد.

1 -گزارشگریِ برخط فعالیت:

وظیفه اصلی حسابرسی، اظهار نظر درباره مطلوب (منصفانه) بودن صورتهای مالی است. این موضوع از طریق توجه به اصول پذیرفته شده حسابداری به¬عنوان معیار و استفاده از استانداردهای حسابرسی برای انجام صحیح و کامل حسابرسی، به دست می¬آید. به دلیل زمانبر و هزینه بر بودن، صورتهای مالی سنتی را فقط چند بار در سال می¬توان تهیه، حسابرسی و منتشر کرد. با پیدایش فناوری اطلا‌عات، هم اکنون بسیاری از رویدادها بدون مستندات کاغذی و به صورت الکترونیکی ثبت می¬شوند و تمام‌فرایندهای خرید، فروش، تولید و ... بدون هیچگونه مستندات کاغذی و تنها در عرض چند ثانیه ثبت و بایگانی می¬شوند. با توجه به درنظر گرفتن این موضوع و اینکه حسابرسی سنتی بر مبنای رسیدگی به شواهد کاغذی صورت می¬گیرد، تغییر در فرایندهای حسابرسی برای انطباق با حسابداری الکترونیک، ضروری است.

2-مبادله الکترونیک دادهها:

فرایند مبادله الکترونیک داده¬ها تاثیر شگرفی بر مبادلا‌ت، اطلا‌عات و ... دارد. هدف از مبادله الکترونیک داده¬ها فراهم آوردن امکانات انجام تجارت بدون مستندات کاغذی برای صرفه¬جویی در هزینه و زمان شرکتها بود (2004 N. Zhao & C. Yen,(. ولی با کشف دیگر کاربردهای این فناوری، کارامدتر شدن زنجیره تامین مواد و عرضه محصول، کاهش ریسکهای مربوط به نقدینگی و استفاده از اطلا‌عات به وسیله سرمایه¬گذاران نیز پدید آمد.با توجه به دسترسی تامین کنندگان مالی به پایگاههای اطلا‌عاتی شرکت، علا‌قه به صورتهای مالی سالا‌نه تاریخی و اظهارنظرهای حسابرس در مورد آن کاهش یافته است و در عوض سرمایه¬گذاران به دنبال اطمینان از معتبر بودن اطلا‌عات موجود در پایگاههای اطلا‌عاتی شرکت هستند که با توجه به مهم بودن نیازهای استفاده کنندگان، این مورد نیز مستلزم تغییراتی در فرایند حسابرسی کنونی است.

3 -هوش مصنوعی:

سیستمهای خبره گروهی ازنرم افزارها هستند که به منظور استفاده در حسابداری به کار می روند. این سیستمها برنامه¬هایی کاربردی اند که در حل مسائلی که طبیعتاً مستلزم مهارتها و تخصص افراد است، از حقایق، دانش و روشهای مناسب با استفاده از پایگاه دانش خود، بهره می برند.باید یاداوری کرد که از این سیستمها می توان در حسابرسی نیز استفاده کرد که نمونه آن برنامه پردازش تهیه شده به وسیله موسسه های حسابرسی است که ریسک حسابرسی صاحبکار را بر مبنای پیچیدگی محیط پردازشگری رایانه¬ای صاحبکار، طبقه بندی می کند.

4 -زبان جامع گزارشگری واحد تجاری:

این زبان به زودی نحوه تهیه، گزارشگری واستفاده از اطلا‌عات شرکت را به طور کامل تغییر خواهد داد (2004 Yen )کمیسیون بورس و اوراق بهادار امریکا(SEC) نیز استفاده از این زبان را برای گزارشهای اطلا‌عات اصلی( K-10)ها مجاز شمرده است. حسابرسی سنتی با روشهای کنونی با این زبان سازگار نیست. با این حال، حسابرسان نیز می¬توانند از این زبان برای کاهش هزینه های حسابرسی استفاده کنند.بنابر بیانیه استاندارد حسابرسی شماره 94 هیئت استانداردهای حسابرسی امریکا(ASB)، فناوری اطلا‌عات، 5 جزء از فرایند کنترلهای داخلی را تحت تاثیر قرار داده است. این 5 جزء شامل: محیط کنترل، ارزیابی احتمال ریسک، فعالیتهای کنترل، اطلا‌عات، ارتباطات و نظارت است(یعقوب نژاد و طاهری،1381). از این رو در این استاندارد، توجه حسابرس به 5 موضوع زیر جلب شده است: