

طرح توجیهی ، به طور کلی به معنای بررسی و تجزیه و تحلیل شانس موفقیت یک پروژه یا کسبوکار است. به عبارت دیگر، هدف از مطالعات امکان سنجی تعیین میزان امکانپذیری و اجرایی بودن یک پروژه و ثمربخشی آن میباشد.
این مطالعات معمولا توسط شخص ثالثی خارج از مجموعه سرمایهگذاران و شرکای پروژه یا کسبوکار صورت میگیرد، زیرا در مواجهه با فرصتهای سرمایهگذاری، بسیاری از سرمایهداران یا علاقهمندان به سرمایهگذاری ممکن است به شکلی خوشبینانه، فقط روی مزیتها یا نقاط مثبت متمرکز شوند. انجام مطالعات امکان سنجی و تهیه طرح های توجیهی، به ویژه با بهرهگیری از مشاور خارج از سازمان یا سیستم سرمایهگذار(شخص ثالث) این امکان را فراهم میآورد که تمام جوانب مثبت و منفی پروژه یا موقعیت سرمایهگذاری سنجیده شود. به عبارت دیگر، تمامی عوامل موثر بر پروژه به دقت مورد بررسی و کالبد شکافی قرار گرفته، نقاط قوت و ضعف مترتب بر آن بازنگری شده و در نهایت توجیهپذیری سرمایهگذاری، برآورد میگردد.
ا عنایت به نکات مذکور، میتوان گفت که مطالعات امکانسنجی، فرآیندی کنترل شده برای مشخص نمودن همزمان مشکلات و مزایای اجرای یک پروژه یا ورود به یک موقعیت سرمایهگذاری است و همراه با توصیف کامل شرایط و برآورد عواید و هزینههای (آنالیز هزینه- فایده) انجام آن صورت میگیرد. این مطالعات در حکم گام نخست در فرآیند تصمیمگیری سرمایهگذاران یا مدیران به حساب میآید.این بدان معنا است که این مطالعات باید در بدو امر با صورت مسالهای به نام پیشنهاد سرمایهگذاری یا اجرای پروژه انجام شود. از همین منظر، مطالعات امکان سنجی باید به نحوی انجام شود که به منزله ابزار تحلیلی، در برگیرنده محدودیتها، توصیههایی برای بهبود و پیشنهادهای عملی در راستای پیشبرد امور باشد.
از همین رو، برخی از صاحبنظران، مطالعات امکان سنجی را نوعی مطالعه بر مبنای تجزیه و تحلیل و آزمون میدانند که فراهمکننده اطلاعات لازم به منظور تصمیم گیری برای حرکت به سمت مراحل طراحی مهندسی و اجرای هر پروژه یا انجام سرمایهگذاری است. شکی نیست که در رابطه با پروژههایی که ماهیت تجاری صرف دارند و طی آنها سرمایهگذار در اندیشه بازرگانی و خرید و فروش کالا یا خدمات بدون درگیر شدن در فرآیند تولید میباشد، این تعریف برای مطالعات امکانسنجی کاربرد نخواهد داشت.
مطالعات امکان سنجی را میتوان نقطه عطف فرآیند تصمیمگیری در اجرای پروژه یا انجام سرمایهگذاری دانست. پاسخ «بله» یا «نه» در برابر این پرسش که «آیا باید پروژه را اجرا کرد یا در پروژه سرمایهگذاری نمود؟» تعیین کننده روال آتی برخورد سرمایهگذار یا مدیر با صورت مساله است. نکته جالب توجهاین است که در بسیاری از موارد، سرمایهگذاران از شنیدن پاسخ منفی آشفته میشوند، زیرا پیش از انجام مطالعات اقدام به تخصیص سرمایهمورد نیاز، جذب نیروی انسانی و فراهم نمودن ملزومات اجرای پروژه نموده و در نتیجه به جز شنیدن پاسخ مثبت در پایان انجام مطالعات امکانسنجی، انتظار دیگری ندارند. به زبان خودمانی میتوان گفت که چنین سرمایهگذارانی، مشاوران را به خدمت میگیرند تا آنچه را که دوست دارند بشنوند به آنها بگویند و به عبارت دیگر ندیم سلطان باشند و نه ندیم بادنجان!
لازم به یادآوری است که از دیدگاه نگارندگان، مطالعات امکانسنجی برای سرمایهگذاری با مطالعات امکان سنجی برای سیستم بانکی دو مقوله متفاوت است که متاسفانه در کشور ما در بسیاری موارد با یکدیگر خلط شده و همین امر، زبان مشاوران فعال در عرصه مطالعات امکانسنجی در بیان پاسخ منفی به پروژهها و طرحهای سرمایهگذاری را عملا الکن مینماید که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
با عنایت به تعریف مفهوم مطالعات امکان سنجی میتوان نتیجه گرفت که آنچه تحت عنوان گزارش مطالعات تهیه میشود باید به شکلی جامع، دربرگیرنده کلیه جوانب و عوامل موثر بر پروژه یا موقعیت سرمایهگذاری باشد. برای نیل بهاین هدف، یک گزارش مطالعات امکان سنجی، حداقل در برگیرنده سرفصلهای کلی زیر خواهد بود:
اطلاعات مربوط به مکان پروژه، دستیابی به نیروی انسانی متخصص یا ساده، امکانات عمومی مورد نیاز مانند آب، برق و انرژی، راههای دسترسی به محل اجرای پروژه و تاثیرات اقتصادی اجرای پروژه در سطوح منطقهای، ملی و بینالمللی در این بخش مورد بررسی قرار میگیرد.
۲-۲- بخش بازار
اطلاعات مربوط به مدیریت و سازمان فروش، ابعاد و شرایط بازار، برنامه بازار برای فروش محصول یا خروجی پروژه، ابعاد رقابت در بازار و میزان تعهد به مشتریان و ذینفعان سازمان دراین بخش از گزارش درج میشود.
بخش فنی در هر گزارش مطالعات امکان سنجی باید توسط افراد یا گروههایی نوشته شود که پیش از آن در طراحی، اجرا یا
تجزیه و تحلیل فرآیندها در پروژههای مشابه دارای تجربه و سابقه باشند. دراین بخش باید در ابتدا مناسب بودن محل اجرای پروژه با در نظر گرفتن الزامات طرح و همچنین تبعات ناشی از اجرا در مکان و منطقه مورد نظر، بررسی شود. بدیهی است که کلیه بخشهای گزارش و از جمله بخش فنی باید مبتنی بر دادههای معتبر و اطلاعات کافی و مستند به منظور دستیابی به تجزیه و تحلیل و نتیجه معتبر باشد. این بخش همچنین باید کلیه محدودیتهای موجود در اجرای پروژه را مشخص نموده، هر عاملی که بر پیشبرد و موفقیت طرح تاثیرگذار میباشد را بیان نماید.