طرح توجیهی

طرح توجیهی ، به طور کلی به معنای بررسی و تجزیه و تحلیل شانس موفقیت یک پروژه یا کسب‌وکار است. به عبارت ‏دیگر، هدف از مطالعات امکان سنجی تعیین میزان امکان‌پذیری و اجرایی بودن یک پروژه و ثمربخشی آن می‌باشد.

‏ ‏‏‌این مطالعات معمولا توسط شخص ثالثی خارج از مجموعه سرمایه‌گذاران و شرکای پروژه یا کسب‌وکار صورت می‌گیرد، ‏زیرا در مواجهه با فرصت‌های سرمایه‌گذاری، بسیاری از سرمایه‌داران یا علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری ممکن است به شکلی ‏خوشبینانه، فقط روی مزیت‌ها یا نقاط مثبت متمرکز شوند. انجام مطالعات امکان سنجی و تهیه طرح های توجیهی، به ویژه ‏با بهره‌گیری از مشاور خارج از سازمان یا سیستم سرمایه‌گذار(شخص ثالث) ‌این امکان را فراهم می‌آورد که تمام جوانب ‏مثبت و منفی پروژه یا موقعیت سرمایه‌گذاری سنجیده شود. به عبارت دیگر، تمامی‌ عوامل موثر بر پروژه به دقت مورد ‏بررسی و کالبد شکافی قرار گرفته، نقاط قوت و ضعف مترتب بر آن بازنگری شده و در نهایت توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری، ‏برآورد می‌گردد.

ا عنایت به نکات مذکور، می‌توان گفت که مطالعات امکان‌سنجی، فرآیندی کنترل شده برای مشخص نمودن همزمان ‏مشکلات و مزایای اجرای یک پروژه یا ورود به یک موقعیت سرمایه‌گذاری است و همراه با توصیف کامل شرایط و برآورد ‏عواید و هزینه‌های ‏(آنالیز هزینه- فایده) انجام آن صورت می‌گیرد. این مطالعات در حکم گام نخست در فرآیند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران یا ‏مدیران به حساب می‌آید.‌این بدان معنا است که ‌این مطالعات باید در بدو امر با صورت مساله‌ای به نام پیشنهاد ‏سرمایه‌گذاری یا اجرای پروژه انجام شود. از همین منظر، مطالعات امکان سنجی باید به نحوی انجام شود که به منزله ابزار ‏تحلیلی، در برگیرنده محدودیت‌ها، توصیه‌هایی برای بهبود و پیشنهادهای عملی در راستای پیشبرد امور باشد.

از همین رو، برخی از صاحبنظران، مطالعات امکان سنجی را نوعی مطالعه بر مبنای تجزیه و تحلیل و آزمون می‌دانند که ‏فراهم‌کننده اطلاعات لازم به منظور تصمیم گیری برای حرکت به سمت مراحل طراحی مهندسی و اجرای هر پروژه یا انجام ‏سرمایه‌گذاری است. شکی نیست که در رابطه با پروژه‌هایی که ماهیت تجاری صرف دارند و طی آنها سرمایه‌گذار در اندیشه ‏بازرگانی و خرید و فروش کالا یا خدمات بدون درگیر شدن در فرآیند تولید می‌باشد،‌ این تعریف برای مطالعات امکان‌سنجی ‏کاربرد نخواهد داشت.

مطالعات امکان سنجی را می‌توان نقطه عطف فرآیند تصمیم‌گیری در اجرای پروژه یا انجام سرمایه‌گذاری دانست. پاسخ ‏‏«بله» یا «نه» در برابر ‌این پرسش که «آیا باید پروژه را اجرا کرد یا در پروژه سرمایه‌گذاری نمود؟» تعیین کننده روال آتی ‏برخورد سرمایه‌گذار یا مدیر با صورت مساله است. نکته جالب توجه‌این است که در بسیاری از موارد، سرمایه‌گذاران از ‏شنیدن پاسخ منفی آشفته می‌شوند، زیرا پیش از انجام مطالعات اقدام به تخصیص سرمایه‌مورد نیاز، جذب نیروی انسانی و ‏فراهم نمودن ملزومات اجرای پروژه نموده و در نتیجه به جز شنیدن پاسخ مثبت در پایان انجام مطالعات امکان‌سنجی، ‏انتظار دیگری ندارند. به زبان خودمانی می‌توان گفت که چنین سرمایه‌گذارانی، مشاوران را به خدمت می‌گیرند تا آنچه را که ‏دوست دارند بشنوند به آنها بگویند و به عبارت دیگر ندیم سلطان باشند و نه ندیم بادنجان!

لازم به یادآوری است که از دیدگاه نگارندگان، مطالعات امکان‌سنجی برای سرمایه‌گذاری با مطالعات امکان سنجی برای ‏سیستم بانکی دو مقوله متفاوت است که متاسفانه در کشور ما در بسیاری موارد با یکدیگر خلط شده و همین امر، زبان ‏مشاوران فعال در عرصه مطالعات امکان‌سنجی در بیان پاسخ منفی به پروژه‌ها و طرح‌های سرمایه‌گذاری را عملا الکن ‏می‌نماید که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

‏۲- محتوای امکان سنجی

با عنایت به تعریف مفهوم مطالعات امکان سنجی می‌توان نتیجه گرفت که آنچه تحت عنوان گزارش مطالعات تهیه می‌شود ‏باید به شکلی جامع، دربرگیرنده کلیه جوانب و عوامل موثر بر پروژه یا موقعیت سرمایه‌گذاری باشد. برای نیل به‌این هدف، ‏یک گزارش مطالعات امکان سنجی، حداقل در برگیرنده سرفصل‌های کلی زیر خواهد بود:

اطلاعات مربوط به مکان پروژه، دستیابی به نیروی انسانی متخصص یا ساده، امکانات عمومی ‌مورد نیاز مانند آب، برق و ‏انرژی، راه‌های دسترسی به محل اجرای پروژه و تاثیرات اقتصادی اجرای پروژه در سطوح منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی در ‏‏‌این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

‏۲-۲- بخش بازار

اطلاعات مربوط به مدیریت و سازمان فروش، ابعاد و شرایط بازار، برنامه بازار برای فروش محصول یا خروجی پروژه، ابعاد ‏رقابت در بازار و میزان تعهد به مشتریان و ذی‌نفعان سازمان در‌این بخش از گزارش درج می‌شود.

بخش فنی در هر گزارش مطالعات امکان سنجی باید توسط افراد یا گروه‌هایی نوشته شود که پیش از آن در طراحی، اجرا ‏یا

تجزیه و تحلیل فرآیندها در پروژه‌های مشابه دارای تجربه و سابقه باشند. در‌این بخش باید در ابتدا مناسب بودن محل ‏اجرای پروژه با در نظر گرفتن الزامات طرح و همچنین تبعات ناشی از اجرا در مکان و منطقه مورد نظر، بررسی شود. بدیهی ‏است که کلیه بخش‌های گزارش و از جمله بخش فنی باید مبتنی بر داده‌های معتبر و اطلاعات کافی و مستند به منظور ‏دستیابی به تجزیه و تحلیل و نتیجه معتبر باشد.‌ این بخش همچنین باید کلیه محدودیت‌های موجود در اجرای پروژه را ‏مشخص نموده، هر عاملی که بر پیشبرد و موفقیت طرح تاثیرگذار می‌باشد را بیان نماید.