شرايط مسؤوليت بين‌المللي دولت در برابر دارندگان تابعيت مضاعف

از دید حقوق بین الملل خصوصی،اشخاص دارنده ی حق بر دولتی دسته تقسیم می گردند : اتباع و بیگانگان . اتباع کسانی هستند که می توانند از همگی انواع حقوق در یک کشور بهره مند گردند و بنای حقوق بر ، برابری آنها نهاده شده است . مگر آنکه وضعیت شخصی آنه مانند صغر یا محکومیت یا اکتسابی بودن تابعیت آنها سبب محدودیت حقوق آنها شده باش و در برابر آنها بیگانگان واقع شده اند که حقوق آنها به لحاظ بیگانه بودن آنها نسبت به حقوق اتباع مخدودتر است و حقوق آنها پایدار است.تابعیت مضاعف به این دلیل به وجود می‌آید که دولت‌ها حق دارند شرایطی را که به موجب آن یک فرد جزء اتباع آنان می‌شود، مشخص کنند. تابعیت مضاعف شاید در نگاه اول فریبنده باشد چرا که به افراد امکان می‌دهد تا برای به دست آوردن رویداد و گذرنامه از میان چند کشور دست به انتخاب بزنند اما واقعیت کاملاً متفاوت است چون تابعیت در عین داشتن حقوق یا مزایا، تکالیف و تعهداتی را نیز بار می‌کند.( بلدسو، رابرت، بوسچک؛ فرهنگ حقوق بین الملل، مترجم بهمن آقائی، تهران، کتابخانه گنج دانش. 1375، چاپ اول، ص 158. بنابراین از آنجا که تابعیت منشأ حقوق و تکالیف می‌باشد کسی که دارای بیش از یک تابعیت است در یک وضع غیر عادی می‌باشد؛ زیرا از یک طرف برخورداری از حقوق و مزایای اتباع دو دولت ظالمانه بوده و از طرف دیگر بسیار دشوار است که شخص بتواند تمام تکالیف خود را نسبت به دو دولت ایفا نماید، مخصوصاً اگر این تکلیف خدمت نظام وظیفه باشد.( ارفع نیا، بهشید؛ پیشین، ص 68.) پس این نوع تابعیت نه تنها در حقوق داخلی باعث بروز مشکلاتی می‌گردد بلکه در سطح بین المللی نیز اشکالاتی را در بردارد.( ارفع نیا، بهشید؛ حقوق بین الملل خصوصی، تهران، چاپ مروی، 1372، چاپ سوم، جلد اول، ص 60.) در کنوانسیون پان‌امریکن که در 13 اوت 1906 در ریودوژانیرو به تصویب رسیده است و نیز در معاهدات دو جانبه‌ای که دولت امریکا از سال 1868 با بعضی دول دیگر، راجع به تابعیت منعقد نموده است برای رفع مشکل تابعیت مضاعف تابعیت مؤثر و فعال شخص ملاک عمل واقع شده است.( ارفع نیا، بهشید؛ پیشین، ص 68.) تابعیت مضاعف به معنای جمع شدن دو تابعیت یا بیشتر در شخص می‌باشد.( جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378، چاپ اول، جلد دوم، ص 1109) پس در عین آنکه تابع دولتی هستند دولت دیگر نیز آنها را تابع خود می‌داند.( خلعتبری، ارسلان؛ حقوق بین الملل خصوصی، تهران، چاپخانه روشنائی، 1316، چاپ اول، ص 23.) عدم رعایت اصل وحدت تابعیت (اصل دوم از اصول تابعیت) منجر به ایجاد معضل تابعیت مضاعف می‌شود.( شیخ الاسلامی، سید محسن؛ حقوق بین الملل خصوصی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1384، چاپ اول، ص 36) تابعیت مضاعف یا چندگانه وضعیت شخصی است که همزمان تابعیت دو یا چند کشور را ‌دارد.تابعیت مضاعف ممکن است مشکلاتی را برای شخص چندتابعیتی پدید آورد؛ همچون پرداخت مضاعف مالیات و خدمت نظام وظیفه چندباره. دولت‌ها نیز در مورد حمایت سیاسی از این افراد گاه دچار اختلافاتی می‌شوند.تابعیت مضاعف ممکن است از هنگام تولد وجود داشته باشد که بر اثر اختلاف در سیستم‌های اعطای تابعیت کشورهاست. مثل آنکه کشوری همچون آمریکا بنا بر اصل خاک هر کس را که در کشورش به دنیا آید تبعه خود می‌داند و کشور دیگری چون ایران بنا بر اصل خون هر کس را که پدر ایرانی داشته باشد تابع دولت ایران می‌داند. در اینجا کودکی که از پدری ایرانی در آمریکا متولد شود همزمان تابعیت هر دو کشور را داراست. تابعیت مضاعف ممکن است بر اثر ازدواج شخص با شخصی که هموطنش نیست پدید آید. معمولاً کشورها زن خارجی را که به همسری مردی از اتباع کشورشان درآید، از اتباع کشور خود می‌دانند. در فرض دیگری نیز تابعیت بر اثر درخواست شخص برای اخذ تابعیت کشوری دیگر و اعطای تابعیت توسط آن دولت پیش می‌آید. تابعیت مضاعف گاهی در زمان تولد بوجود می آید و گاهی دیگر بعد از تولد حادث می شود. تابعیت مضاعف تولدی (یا اصلی) در اثر تعارض تابعیت نَسَبی (یا سیستم خون) با تابعیت سرزمینی (یا سیستم خاك) و یا تعارض دو تابعیت نسبی (یا دو سیستم خون) پیدا می شود. تابعیت مضاعف بعد از تولد (یا اكتسابی نیز، در اثر تحصیل تابعیت جدید با حفظ تابعیت سابق یا در اثر ازدواج مختلط و یا در اثر تغییر تابعیت شوهر یا پدر، بوجود می آید. تولد طفل در خارج از قلمرو سرزمینی دولت متبوع والدین، علاوه بر آن كه ممكن است موجب پدید آمدن تابعیت مضاعف شود، سبب تعارض چند قانون ملی، قانون دولت متبوع طفل و قانون (یا قوانین) دولت متبوع والدین می گردد. در كشورهایی كه روابط بین پدر و مادر و فرزندان، تابع قانون ملی است و عامل تابعیت به عنوان تعیین كننده قانون حاكم بر احوال شخصیه، مورد توجه واقع شده است.