جهت سفارش اینجا کلیک کنید 
موتور جستجوی پیشرفته مقالات و تحقیقات و ...
شهرنشینی یکی از مهمترین جنبه‌های زندگی اجتماعی امروز در سطح دنیاست. این پدیده در گذشته هم وجود داشته است ولی مسلما از جهت تعداد و نسبت جمعیت شهری قابل قیاس با امروز نیست. در واقع، رشد شهرنشینی در سطح جهان در قرن بیستم و به ویژه از نیمه‌ی دوم آن شروع شده است و از این جهت یک پدیده جدید به شمار می‌رود. این پدیده در عین حال جهانی هم است و تقریبا تمام کشورها آن را تجربه کرده یا می‌کنند. این فرایند جهانی، توزیع فضایی ساکنین کره‌ی خاکی را در تمام قسمتهای جهان شکل داده و هنوز هم در حال شکل دادن است. فرایندی که به نظر برگشت‌ناپذیر می‌نماید (پومایین 2006: 319).شهرنشيني با چنان گامهای بلندي به جلو مي‌رود که در چند دهة پيش غيرقابل تصور بود. به رغم تفاوتهاي ماهوي بسياري که در شکل و شيوة پويش شهرنشيني در نقاط مختلف و در اقتصادهاي گوناگون جهان مشاهده شده، شهرنشيني در همه جاي جهان در طول 150 سال اخير سير صعودي داشته است. به موازات اين پويش، شهر به شکل آشکاري روستا و زندگي روستايي را در تمام جنبه‌هاي آن به حاشيه رانده به نحوي که امروزه جهان به سرعت در حال شهري شدن است (عظيمي، 1381 : 13).پس از انقلاب کشاورزي ايجاد شهرها دومين انقلاب عظيم در فرهنگ انسان بود. اين امر روند اجتماعي برجسته اي بود که بيشتر موجب دگرگوني در روابط متقابل انسان با محيط و انسانهاي ديگر گرديد. رواج شهرنشيني به شيوه معاصر از لحاظ زمان وقوع آن در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده است. نگاهی به آمارهای شهرنشینی در سطح جهان می‌تواند به درک بهتر روندهای شهرنشینی در نقاط مختلف دنیا کمک کند. جمعیت شهرنشین دنیا در نیمه‌ی قرن بیستم 30 درصد کل جمعیت جهان بود یعنی حدود 737 میلیون نفر از جمعیت 5/2 میلیارد نفری دنیا در شهرها زندگی می‌کردند. این درصد در سال 2000 به 47 درصد افزایش یافت و در سال 2008 برای اولین بار در تاریخ بشر بیش از نیمی از جمعیت دنیا شهرنشین شدند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که جمعیت شهرنشین دنیا همچنان افزایش خواهد یافت و در سال 2030 به حدود 5 میلیارد نفر خواهد رسید یعنی حدود 60 درصد کل جمعیت دنیا. افزایش 10 درصدی در طول 20 سال بعد به وقوع خواهد پیوست یعنی در سال 2050 جمعیت شهرنشین دنیا به حدود 4/6 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت (سازمان ملل 2008). در همین مدت بین مناطق توسعه‌یافته و در حال توسعه تفاوتهای چشمگیری از لحاظ وضعیت شهرنشینی و رشد جمعیت شهرنشین وجود دارد. مقایسه نسبت شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته با کشورهای در حال توسعه نشان می دهد که در تمام سالها شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته بیشتر بوده است، اما شتاب شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه برابر 60 درصد و در کشورهای توسعه یافته معادل 8 درصد در دوره 2000-1970 بوده است. در سال 2003 حدود 74 درصد جمعیت مناطق توسعه‌یافته و 42 درصد جمعیت مناطق در حال توسعه شهرنشین بوده‌اند. جالب آنکه در این سال، 40 درصد جمعیت شهرنشین کشورهای توسعه‌یافته در شهرهای کوچک زندگی می‌کرده‌اند در حالیکه این رقم در کشورهای در حال توسعه 20 درصد بوده است. پيش بيني مي شود نسبت شهرنشيني در کشورهاي بيشتر توسعه‌يافته از 74 درصد در سال مذکور به 82 درصد در سال 2030 برسد و سهم جمعيت شهري در کشورهاي کمتر توسعه‌يافته در همین مدت از 42 درصد به 57 درصد افزایش یابد. رشد جمعيت در طول دوره (2030-2003) بويژه در مناطق شهري کشورهاي کمتر توسعه يافته سريع خواهد بود و رشدي معادل 3/2 درصد خواهد داشت (سازمان ملل 2004: 1). در حقیقت یکی از مهمترین پدیده‌های جمعیت‌شناختی نو که انتظار می‌رود حتی در آینده تحول بیشتری ایجاد کند رشد سریع شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه است (تودارو 2005: 322). رشد شتابان شهری پیامدهای متعددی در سطوح فردی و کلان اجتماعی به همراه داشته و فرصتها و چالشهای فراوانی را ایجاد کرده است. توافق زیادی بین محققان وجود دارد که شهرنشینی می‌تواند نقش مثبتی در توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی بازی کند و تلاش برای کاهش شهرنشینی عموما مطلوب نیست (شنگ 2004: 137). صندوق جمعیت سازمان ملل UNFPA دولتها را ترغیب می‌کند که شهرنشینی را به عنوان یک روند غیر قابل اجتناب بپذیرند و سیاستهایی را جهت ایجاد فرصت برای فقرای شهری توسعه دهند (سازمان ملل 2008: 20). ایجاد محلات پرجمعیت، حاشیه‌نشینی، فقر، بیکاری، انحرافات اجتماعی، مشکل مسکن، مساله‌ی ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و حتی نوری، ناامنی و شورش از جمله چالشهای بیشماری است که به عنوان پیامد شهرنشینی در نظر گرفته می‌شود به ویژه در کشورهای در حال توسعه. این مسایل در مطالعات مربوط به شهرنشینی بیشتر مورد توجه بوده است.
شهرنشینی و رشد شهری معلول عوامل چندی است. عموما 4 مورد را به عنوان عوامل موثر در رشد جمعیت شهرنشین در نظر می‌گیرند: 1- رشد طبیعی جمعیت شهری 2-مهاجرت به شهرها 3- طبقه‌بندی مجدد شهرها (تبدیل نقاط روستایی به شهر) 4- الحاق و ضمیمه کردن قلمروهای جدید به شهرهای موجود که اغلب نقاط روستایی حاشیه‌ی شهرها می‌باشد. معمولا در سطح کشوری هر 4 عامل یاد شده موثر می‌باشند. آری‌آگا این علل را به دو دسته (از نقطه نظر خود شهر و از نقطه نظر رشد جمعیت) تقسیم کرده و در هر کدام 3 مورد را تفکیک کرده، از ترکیب آنها 9 عامل ایجاد نموده است (آری‌آگا 1378: 348). مهاجرت در مباحث مربوط به شهرنشینی هم به عنوان یکی از عوامل اصلی رشد شهری و هم به عنوان یکی از عوامل پدید‌آورنده مسایل شهری، همواره مطرح می‌شده و مد نظر بوده است. پومایین خاطرنشان ساخته است که در تمام کشورها، زمانی که فرایند شهرنشینی رخ می‌دهد منجر به حرکات قابل توجه جمعیتی می‌شود (پومایین 2006: 338). شکل غالب و کلیشه‌ای مهاجرتها، مهاجرت روستا-شهری است هر چند که الزاما بیشترین شکل معمول نیست. این نوع مهاجرت باعث تغییر در ترکیب سنی و جنسی جمعیت در هر دو منطقه می‌شود و رشد بیشتر جمعیت شهری نسبت به جمعیت روستایی را درپی دارد. آمارها نشان می‌دهد که مهاجران روستایی در اغلب مناطق بین 35 تا 60 درصد از رشد شهری را تشکیل می‌دهند (تودارو 2005: 327). مشکل مهم اینست که میزان افزایش جمعیت در بسیاری از شهرها از ظرفیت دولتها (چه در سطح محلی و چه در سطح بالاتر) در تأمین نیازهای مردم تجاوز می‌کند (یانگ 1381: 164). این مشکل در کشورهای در حال توسعه که با میزانهای بالای رشد شهری مواجهند بیشتر نمود می‌یابد به همین جهت بسیاری از این کشورها برنامه‌هایی در جهت رفع مشکل در نظر دارند. برای مثال، از 116 کشور در حال توسعه که به بررسی سازمان ملل پاسخ گفته‌اند، بیش از 90 مورد اعلام کرده‌اند که سیاستهایی را برای کاهش یا معکوس کردن روندهای شتابان مهاجرت روستا-شهری آغاز کرده‌اند (تودارو 2005: 327). به هر حال، هرچند مهاجرت روستا-شهری فشار قابل توجهی در برخی مناطق جهان ایجاد می‌کند اما در مورد نقش آن نباید تأکید بیش از حدی داشت. رشد جمعیت شهری به طور روزافزونی نتیجه‌ی رشد ذاتی جمعیت است تا نتیجه‌ی مهاجرت. به نظر اوبرای، در کشورهای در حال توسعه، افزایش طبیعی عمده‌ترین سهم را در افزایش شهری دارد (یانگ 1381: 161).با توجه به این مطالب می‌توان دریافت که کشور ما ایران نیز به عنوان یک از کشورهای در حال توسعه، تحولات قابل توجهی را در حوزه‌ی شهرنشینی و موضوعات مرتبط با آن پشت سر گذاشته است. در این نوشتار بر آن هستیم تا این تحولات را در ارتباط با مهاجرت مورد بررسی قرار دهیم و در این جهت از برخی شاخص‌های مناسب جهت روشن شدن بهتر موضوع استفاده خواهیم کرد اما قبل از آن نگاهی کوتاه به تاریخچه‌ی شهرنشینی و برخی تحولات در گذشته‌ی تاریخی شهرنشینی ایران می‌اندازیم.
با نگاهی به گذشته‌ی تاریخی ایران می‌توان اطلاعاتی راجع به شهرنشینی در آن دوره‌ها به دست آورد. با اینهمه، تحقیق و بررسی در مورد اینکه در گذشته‌های دور و در مقاطع مختلف زمانی جمعیت شهری و روند شهرنشینی چقدر بوده و چه تغییر و تحولاتی را به خود دیده است مطلبی است که شاید هرگز نتوان به آن دست یافت. مباحثی که در این زمینه ارایه می‌شود مبتنی بر حدس و گمان است و برآوردها متکی بر آمار دقیق و مطمئن نیست و گاهی با یکدیگر تفاوت زیادی دارند.