خزانه داری

تاریخچه خزانه داری در ایران

خزانه داری و امور مالی

اسناد (اوراق قرضه) خزانه¬داری (Treasury securities)

خزانه، (به انگلیسی: treasury)‏، خزانه، دارای دو معنا می‌باشد.

اداره دولتی که در حساب‌های درآمدی و هزینه‌های دولت را نگه داری می‌شود. در ایران این اداره به نام وزارت امور اقتصادی و دارایی که بخشی از آن خزانه‌داری کل است.

جایی که در آن پول یا فلزات گرانبها مانند طلا، الماس و... نگه داری می‌شود، هم چنین شاید بتوان خزانه‌داری را فعالیتی دانست که در آن منابع مالی نقد یک سازمان مدیریت می‌شود. خزانه داری را می‌توان بخشی از حسابداری به شمار آورد.

این واژه در دوران باستان به ساختمان‌هایی اطلاق می‌شده که جایگاه نگهداری نذز و نذورات برای خدایان بوده‌است.

اداره خزانه داری کل: اداره‌ای که کارهای خزانه داری یک کشور را انجام دهد. کتب مالیه عمومی، خزانه را با عنوان، صندوق و سازمان هماهنگ کننده دخل و خرج کشور، تعریف کرده‌اند. سیر خزانه از قدیم تاکنون ایرانیان از زمان هخامنشیان برای دریافت مالیات و امور مالی کشور دفاتر و سازمان‌های منظم و مرتبی دایر کردند. در زمان ساسانیان اینگونه دفاتر و سازمان‌ها کاملتر شد و به سه گونه مالیات دریافت می‌شد:

• ۱- مالیات اراضی یا خراج

• ۲- مالیات سرانه

• ۳- مالیات سرشماری.

اما پس از تسلط اعراب بر کشور ایران، به جای خزانه‌داری کشور، واژه «بیت‌المال» در اسناد تاریخی جای گرفت و مالیات به صورت زکات، صدقات و جزیه دریافت می‌گردید. اما با استقرار دولت‌های ایرانی مجدداً وضعیت دفترهای مالی کشور دارای نظم و ترتیب دیگری شد و سلسله پادشاهان ایران، بعد از حمله اعراب، هر کدام به روش خاصی به امورات مربوط به درآمد و هزینه کشور پرداختند.

بر اساس شواهد تاریخی در همه دوران، سلاطین و پادشاهان و خلفا توجه خاصی به خزانه داشته‌اند و همواره مراقب بوده‌اند که حساب و کتاب داشته باشند. گر چه این مراقبت و حساب خواهی نه برای حفظ وجوه عمومی یا به عبارت دیگر از راه دلسوزی به بیت‌المال، بلکه به این دلیل بوده که آنها خزانه را ملک مطلق و مایملک شخصی خود می‌پنداشتند و امور شخصی آنها به هر حال باید از این طریق اداره می‌شد.

تعبیر خزانه به شکل امروزی در ایران بعد از سال‌های انقلاب مشروطه مطرح شد. از آنجا که در قانون اساسی انقلاب مشروطه نامی از خزانه برده نشده بود، بعد از انقلاب مشروطه نیز در قانون اساسی و متمم آن اشاره صریحی به خزانه نشده‌است، بجز این که در متمم اصل ۱۰۰ تصریح شده‌است که هیچ مرسوم و انعامی به خزینه دولت حواله نمی‌شود، مگر به موجب قانون.

پس از تشکیل مجلس و وضع قوانین برای امور مختلف کشور، قانونی هم به نام تشکیلات وزارت مالیه کل مملکت در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی تصویب و ناصرالملک به عنوان نخستین وزیر مالیه از مجلس شورای ملی رأی اعتماد گرفت و در ماده (۱۳) قانون تشکیل وزارت مالیه کل مملکت، اصول و وظایف خزانه داریکل تعیین شد.

• در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی، خزانه داریکل، گمرک و وصول عایدات به عنوان مهمترین سازمان‌های وزارت مالیه مطرح شد.

• در سال ۱۲۹۰ وزارت مالیه به ۹ اداره تقسیم شد: (دایره وزارتی، تشخیص عایدات و خالصات و مسکوکات خزانه داریکل، محاسبات کل و دیون عمومی و وظایف گمرکات، محاکمات مالیه، کمیسیون تطبیق حوالجات، پرسنل و ملزومات و مجلس ومشاوره عالی برای محاکمات اداری).

• سال ۱۲۹۲ قانونی تحت عنوان «قانون تشکیل ترتیبات مالیاتی مملکت ایران» به تصویب مجلس رسید که خزانه داریکل را مأمور نظارت مستقیم نمود و تشکیلاتی نیز مناسب وظایف مذکور در همین قانون پیش بینی شد.

• در سال ۱۳۰۱ امور خزانه به دست یک مستخدم آمریکایی به نام میلسپو سپرده شد.

• در سال ۱۳۱۲، تغییراتی در وضع مالی و اقتصادی کشور به وجود آمد که حدود ۴۰ شرکت بازرگانی تأسیس شد.

• در سال ۱۳۴۹ قانون محاسبات عمومی جایگزین قانون سال ۱۳۱۲ شد.

لازم به ذکر است که تشخیص مالیات بر عهده سازمان تشخیص و وصول مالیات‌ها به عهده خزانه بوده‌است.

• در سال ۱۳۶۶ قانون جدید محاسبات عمومی کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این قانون، وظایف و تکالیف و اختیارات مشخصی در رابطه با پرداخت درخواست وجه ذیحسابان، واگذاری تنخواه گردان خزانه، استان و حسابداری، افتتاح حساب‌های بانکی برای تمرکز وجوه درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار، افتتاح حساب برای تمرکز وجوه سپرده، افتتاح حساب‌های بانکی پرداخت برای وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی، تهیه و تنظیم حساب‌های دریافت و پرداخت ماهانه و اختیارات لازم درخصوص برداشت از سایر حساب‌ها برای رفع نیازهای ضروری، برای خزانه تعیین شده‌است.

جریان گردش وجوه نقد، اسناد و اوراق بهادار همواره یکی از دغدغه های امور ر مالی سازمان ها بوده و حجم وسیعی از گردشهای مالی را دربر می گیرد. کنترل گردش ومانده حساب هایی مانند صندوق ، بانک و تنخواه ، در سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. سیستم خزانه دار ، نرم افزار کاربردی است که حجم بسیار زیاد از اسناد حسابدار توسط آن تولید می شود.ثبت و نگهداری و کنترل کلیه دریافتها و پرداختهای یک واحد اقتصادی هدف سیستم خزانه داری در مجموعه ها میباشد. به عبارت دیگر سیستم خزانه داری دامنه عملیاتی سیستم جامع مدیریت گردش وجه نقد را تشکیل میدهد و از دیدگاه دیگر اطلاعات واقعی بودجه نقدی در سیستم برنامه ریزی منابع نقدی سازمان را تامین مینماید و ضمن مدیریت عملیات گردش وجوه، کمک مینماید تا اطلاعات دریافت و پرداخت با کاربری آسان و به صورت طبقه بندی شده در پایگاه داده نگهداری شود و امکان اعمال کنترل کامل بر وجوه نقد سازمان و صدور اسناد حسابداری را به دست می دهد.

خزانه داری زیر نظر خزانه دار مسئول عملیات پولی ونگهداری دارائی های سیال است .فعالیت های خزانه داری ، برنا مه ریزی نیاز آتی به وجوه نقد و سیاستهای اعتباری فروشها ی نسیه وبرنامه ریزی برای تأ مین منابع مالی کوتاه مدت وبلند مدت شرکت را شامل می شود بعلاوه خزانه داری مسئول نگهداری موجودی ها ی بانکی و سایر دارایی های سیال سرمایه گذاری وجوه نقد اضافی ، وصول دریافتهای نقذی و پرداختهای نقدی است .