با توجه به این که از امور بسيار پسنديده كه به انسان ارزش مى¬دهد و مرتبه و مقام او را نزد حق و خلق رفعت مى¬بخشد، شرم و حيا كردن از امور قبيح و زشت است. امورى كه خدا و انسان هاى بلند مرتبه، زشت مى¬شمارند .حيا، كه مايه¬ى اولى و اصلى¬اش از سوى خدا در وجود انسان نهاده شده است بايد به وسيله¬ى مربيان دلسوز رشد و نمو داده شود و با موعظه و تذكر تقويت گردد تا وجود انسان در برخورد به امور زشت از آلوده شدن و اتصال به آنها امتناع ورزد .با توجه به اهمیت موضوع تحقیقاتی در این زمینه انجام گرفته است از آن جمله حیا و عفت در اسلام که توسط لیلا فاضلی طرمذری، لیلا در سال1379 انجام گرفته است که بیان می دارد.مباحث این پایاننامه با توجه به قرآن و اسلام در هشت فصل به قرار ذیل تنظیم شدهاند: فصل اول، تبیین، ضرورت و پیشینهی موضوع؛ فصل دوم تعریف لغوی و اصطلاحی حیا و عفت و واژههای مرتبط؛ فصل سوم لزوم حیا و عفت از دیدگاه اسلام. فصل چهارم انواع حیا و عفت كه شامل عفت جنسی، عفت نفس، عفت در معاشرت، حیا از خدا، حیا از مردم و ... میباشد؛ فصل پنجم آثار حيا و عفت؛ فصل ششم ارزش و اهمیت آن؛ فصل هفتم عوامل و مراتب آن و فصل هشتم آثار و عوامل بی عفتی.
«عفت» به معنای پارسایی، پاكی، پاكدامنی، خويشتنداری از گناه و پرهیز از محرّمات است، و «حیا» عبارت است از خویشتنداری و پرهیز از آنچه با شرافت دینی و انسانی مغایرت دارد.عفت و حیا هر دو مكمّل یكدیگرند؛ «عفت» مانع پیدایش نیت زشت و «حیا» مانع ظهور آثار منفی آن در بیرون است.از دیدگاه اسلام، عفت و حیا، نه تنها در تسریع سیر تكاملی روح انسان و تأمین رفاه حال فرد و جامعه و همچنین برخورداری از انواع نعمتها مؤثر است، بلكه در پوشاندن زشتیها و انحطاط روحی و اخلاقی، در حكم یک ضمانت اجرایی میباشد كه مانع از ظهور اندیشههای سوء در دل افراد میگردد و از پیدایش و گسترش فساد و انحراف، پیشگیری میكند و رابطهی مستقیمی با كمالات دارد.نگارنده این رساله، ضمن بیان انواع حیاء مینویسد: اسلام، پیروانش را به رعایت هرگونه حیا و عفت از جمله عفت جنسی، عفت نفس در افراد فقیر، عفت در معاشرت و سخن گفتن،عفت در نگاه، عفت در فكر، حیا از خدا، حیا از مردم، حیا از دو ملک مراقب و حیا از نفس دعوت میكند.در ادامه این رساله، آیات و روایاتی در آثار حیا و عفت، ارزش و اهمیت حیا و عفت و عوامل و اثرات بیحیایی ذكر گردیده است. همچنین ازدواج، ایمان، ترس از خدا، خضاب، آمد و شد در مسجد، رضایت، قناعت و عقل به عنوان عوامل مؤثر عفاف و حیا معرفی شده است. در پایان آثار بیحیایی ذكر شده كه پیآمدهای منفی چون عوارض فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، انحرافات اخلاقی و جنسی، فرو پاشی بنیان خانواده، دور شدن از كرامات انسانی را در بر دارد. از جمله عوامل تأثیرگذار در بیحیایی نیز به شراب، قمار، ذكر سخنان بیهوده برای خنداندن دیگران، عیبجویی و همنشینی با مردم بدنام اشاره شده است.
همواره يکي از دغدغه هاي فکري شخص مسلمان اين است که چگونه کرامت توأم با عزّت نفس پيدا کند يا به عبارتي با استفاده از چه راهکارهايي خود را به فضائل اخلاقي متصل و چگونه از زشتي ها و عيوب مختلف دور نمايد، و يا با استفاده از چه فاکتورها و اهرم هايي مي تواند، روابط فردي و خانوادگي و اجتماعي را توأم با (وزانت) و (وقار) و (اخلاق اسلامي) نمود. بديهي است که يکي از مهم ترين راه هاي رسيدن به کرامت و عزت نفس (حيا) است که صفت زيباي الهي و انبياء و حضرات معصومين (عليهم السلام) و بندگان صالح و شايسته حضرت حق بوده و هست و خواهد بود. انسان هاي صالح و پيوسته با رفتارهاي عملي و اخلاقي خود ديگران را به (رعايت حيا) توصيه مي نمودند. حیا یكی از مهم ترین صفات نفسانی است كه تأثیر فراوانی بر حوزه های مختلف زندگی اخلاقی ما دارد. نقش بارز این تأثیر، بازدارندگی است. حيا در لغت به معني (شرم) و (آزرم) آمده است و به عبارتي پرهيز و خودداري از اين که دچار بيم ملامت ديگران واقع نشويم. براي تحقق حيا زمينه هائي لازم است که عبارت است از حالت استحياء و اعتقاد به اموري که حيا از آن ها لازم است. حيا نوري است که گوهر آن سينه ايمان است و معناي آن اين است که در برابر هر آنچه با توحيد و معرفت ناسازگاري است خويشتنداري کني (مصباح الشريعه / 510) حيا خوي زيبائي است که موجب رسيدن انسان به نيکي ها و کمالات مي شود و حيا رأس مکارم و خوبي هاست و زمينه مطلوبي براي پاکي و جوانمردي است و رابطه تنگاتنگي با ايمان دارد به طوري که اگر ايمان نباشد حيا هم نخواهد بود. (ميزان الحکمه، باب حيا، ج 3).