از مهمترين اقدامات در زمينه كاهش وابستگي كشور به درآمد نفت، افزايش صادرات غيرنفتي است . ايجاد زمينه هاي جديد و افزايش سطح اشتغال در بخشهاي مختلف اقتصاد ، كشاورزي، صنعت، معدن و . . . ، بهبود كيفيت توليدات و قابليت رقابتي كردن آنها و استفاده از ظرفيتهاي بلااستفاده توليد ازعواملي هستند كه ضرورت توجه به توسعه صادرات غيرنفتي را مهم مي سازند. جهش صادرات غيرنفتي در برنامه پنجساله توسعه اقتصادي- اجتماعي جزء اهداف اصلي است كه تنها با بهره گيري ازتمامي مزيت هاي نسبي و قابل خلق در بخشهاي مختلف اقتصادي ، تلاش و برنامه ريزي براي حفظ بازارهاي صادراتي و نفوذ در بازارهاي هدف قابل دستيابي خواهد بود.
بشر از زماني كه خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگي روزمره را احساس نمود، به فكر داشتن منسوجي بود تا او را در برابر سرما و سختي زمين محافظت نمايد. پشم و موي حيواناتي نظير گوسفند و بز، اولين يافته هاي بشر براي برآوردن اين نياز بود و متعاقباً پوست اين حيوانات اولين زيرانداز يا به عبارت ديگر فرش منسوج بود. به دنبال تحول و پيشرفت در زندگي، بشر آموخت كه مي تواند با در هم نمودن و فشردن الياف پشم، زيراندازي ضخيم تر و گرم تر به نام نمد تهيه نمايد. متعاقباً با فراگيري فنون ريسندگي و تابندگي، نخهاي پشمي را توليد نمود و براي اولين بار با ادغام رشته نخهاي افقي و عمودي نخ هاي پشم، گليم را ابداع كرد و اين سرآغازي بود براي ابداع فرش گره دار يا پرزدار كه هنر و فني پيشرفته تر بود.
محصول انتخاب شده فرش می باشد با توجه به قدمت و اهمیت آن در صادرات ایران مورد ارزیابی قرا رگرفته است.تاكنون تاريخ دقيق اين ابداعات براي ما مشخص نشده است، اما در ميان فرشهاي گره دار قديمي ترين يافته، متعلق به حدود پنج قرن قبل از ميلاد مسيح مي باشد. اين فرش كه به دليل محل يافتن آن در اعماق يخهاي دره هاي پا زيريك با نام فرش پازيريك شهرت جهاني يافته، توسط سرگئي رودنكو، باستان شناس معروف روس كشف گرديد. تمامي نقش و نگاره هاي موجود بر روي اين فرش مشابهت فراواني با نگاره ها و حجاريهاي كاخ تخت جمشيد در ايران دارد. اين شباهت به اندازه اي است كه كاشف آن در اولين دقايق اكتشاف در سال 1947 ميلادي اظهار نمود: "تخت جمشيد را به ياد مي آورد". به غير از فرش پازيريك كه تقريباً سالم ترين فرش است كه از گذشته هاي بسيار دور به زمان ما رسيده، پاره فرشهايي نيز چه در ايران و چه در خارج از آن كشف گرديده كه مشهورترين آنها قطعات كشف شده در اكتشافات شهر قومس در نزديكي دامغان و همچنين قطعات كشف شده در شهر سوختة سيستان مي باشند.نزد ایرانیان فرش یکی از جلوههای منحصر به فرد به شمار میرود. شماری از فرشهای دست بافت ایرانی، درزمرهی برجسته ترین آثار هنری آفریده شده به دست بشر هستند. امروزه علیرغم بازار رقابت شدید، مشغلههای دنیای جدید و دغدغههای جهان صنعتی، چه در ایران و چه در خارج از ایران، نام ایران با نام فرش گره خورده است. خانهی یک ایرانی بدون فرش، خانهای بی روح و خالی جلوه میکند و این نمونه¬ای کم نظیر و پیوند یک قوم با هنر ملی خود است. این نوشته بر آن است تا مختصری از تاریخچه فرش در ایران را مرور کند و شماری از آثار برجسته و ماندگار فرش ایران را معرفی کند.دلیل انتخاب فرش در این تحقیق به دلیل قدمت این هنر در ایران و صادرات وسیع این کالا است و دلایل ارجحیت این صنعت:
فرش چیزیه که شما میندازین تو خونه هاتون و گاهاّ روش میشینید البته قدیما بیشتر روش میشستن ونقشه هایش جنبه هنر را داشت ولی الان بیشتر جنبه لوکس و زیبایی و در برخی خانه ها برای چشم درآوردن را دارد. اما در حقیقت اینطور نیست. انسان فرش را برای حفظ جان خود از رطوبت وسرما و جانوران زیر خاک بجای نی و حصیر و برگهای نخل بافت.در واقع اولین فرشها از مدل نمد و جنس پشم بودند و انسانها زمانی که پشمهای رنگی را باهم در نمد مخلوط کردند پی به طرح و نقش فرش بردند که مهمترین بخش آن نیز به حساب می آید. البته فرشهای اولیه طرح گلیم بودند و اولین فرش یا قالیچه گره دار منقوش جهان، قالیچه 2400 ساله پازریک ایرانی است که با نقوش گلها و جانوران خیالی و تصاویر انسان با لباسهای هخامنشیان بافته شده و در موزه آرمیتاژ شهر سنت پیترز بورگ روسیه نگهداری می شود. معمولترین فرش با دست از پشم و پنبه و ابریشم بافته می شود واین اواخرهم بوسیله ماشین با اکریلک هم بافته میشود.فرش بسته به کیفیت آن از5 هزار تومان الی 50 میلیون تومان خرید و فروش میشود. طرحهای فرش شامل : نقشه گردان و هندسی ، ابنیه و آثارباستانی، محرابی، گلهای ختایی، ترنج و لچک، جنگلی، باغی ، . . . و زیباترین و پرفروشترین طرح ها افشان، شاه عباسی، قاب قرآنی، بختیاری، ماهی، بته، طاقی،قابقابی وحیوانی و . . . میباشد و مرغوبترین فرشها مربوط به تبریز و با خطه آذربایجان میباشد.
- برای انتخاب فرشی مناسب و ایده آل اولین قدم این است که نحوه استفاده از اتاق و نوع کاربرد آن را در نظر داشته باشید. برای مثال، فرشی که در یک اتاق پذیرایی پر رفت و آمد و یا در یک اتاق ناهارخوری شلوغ انداخته می شود حتما باید قابلیت پا خور بودن را داشته باشد و برای استفاده های طولانی مدت و مقاوم بودن در برابر گرد و غبار انتخاب شود ولی برای فضایی مانند اتاق خواب که مکانی برای استراحت است و چندان پررفت وآمد هم نیست می توانید از فرشی با جنسی لطیف و از طیف رنگ های روشن استفاده کنید. با استفاده از این نوع فرش فضای اتاق نیز ملایم تر و لطیف تر نمایان می شود.
-در دومین قدم بهتر است به سبک زندگی تان توجه خاصی داشته باشید. اگر کودک نوپایی دارید، بهتر است از طرح ها و نقش هایی استفاده کنید که شلوغ و تیره هستند و کثیفی را نمایان نمی کنند. اگر از آن دسته افرادی هستید که خانواده کم جمعیت دارید و عادت به رفت و آمد و شلوغی ندارید، بهتر است از فرشی که دارای نقوش کم و به رنگ روشن است، استفاده کنید.
-توجه داشته باشید که فرش های تک رنگ تیره، مانند آبی نفتی، مشکی یا قهوه ای مایل به شکلاتی به سادگی لکه های روشن و یا دوده ها را نمایان می کنند و فرش هایی که دارای رنگ های بسیار روشن هستند، مانند سفید و یا کرم گرد وغبار و جای پا را نشان می دهند. اگر فرشی را برای محوطه بیرونی خانه می خواهید، بهتر است محیط خارج خانه و میزان آلودگی را در نظر بگیرید تا فرش جلوی در کثیف نمایان نشود.
-اگر فضای کوچکی در خانه دارید و می خواهید بزرگ تر نمایان شود، بهتر است از فرش هایی که دارای رنگ های روشن هستند استفاده کنید و بالعکس اگر فضای خانه تان بسیار بزرگ و کم اثاثیه جلوه می کند، بهتر است که از فرش هایی استفاده کنید که دارای رنگ های تیره هستند.
- آن دسته از فرش هایی که دارای چند رنگ مختلف هستند و یا طرح هایی تو در تو دارند، ذرات کوچک، غبار و خاک را کمتر از دیگر فرش ها نشان می دهند. اگر خانه ای دارید که در معرض گردوغبار و دوده قرار دارد، بهتراست یکی از همین انواع فرش ها را انتخاب کنید.
-به نحوه استفاده و نوع کاربرد فرش ها بسیار توجه داشته باشید. به یاد داشته باشید آن دسته از فرش ها که در بافت شان نایلون به کار رفته است و به اصطلاح فرش های نایلونی نامیده می شوند، بسیار با دوام و در برابر تغییر شکل بسیار مقاوم هستند و به نسبت دیگر فرش ها قیمت ارزان تری هم دارند. تنها ایرادی که این دسته از فرش ها دارند این است که گرد و خاک را به سادگی به اطراف منتقل می کنند.
- فرش های پشمی دارای ماندگاری زیادی هستند و در برابر عوامل محیطی مقاومت بالایی دارند اما گرد و خاک به سختی از آنها جدا می شود.
-فرش های اکرلیک و پولی استر ممکن است خرده هایشان از آنها جدا شود.
نزد ايرانيان فرش يکي از جلوه هاي منحصر به فرد به شمار مي رود. شماري از فرش هاي دست بافت ايراني، درزمرهي برجسته ترين آثار هنري آفريده شده به دست بشر هستند. امروزه عليرغم بازار رقابت شديد، مشغله هاي دنياي جديد و دغدغههاي جهان صنعتي، چه در ايران و چه در خارج از ايران، نام ايران با نام فرش گره خورده است. خانهي يک ايراني بدون فرش، خانهاي بي روح و خالي جلوه مي کند و اين نمونه اي کم نظير و پيوند يک قوم با هنر ملي خود است. تاريخ شروع بافت فرش، به درستي معلوم نيست و ضمناً مشخص نيست که بافت فرش از کدام منطقه شروع شد. قدر مسلم اين است که ايرانيان از جمله اولين اقوامي هستند که بافت فرش را شروع کرده اند. در واقع تبحر منحصر به فرد ايرانيان امروز، در امر فرش بافي دستاورد بيش از 2500 سال تلاش و تجربه در اين زمينه است. رديابي تاريخ فرش در ايران، به مثابه مطالعه ي مسير رشد و بالندگي فني يکي از بزرگ ترين تمدن هاي جهان است. شواهد حاکي از آن است که فرش براي مقاصد صرفاً کاربردي نظير حفاظت خانه ي روستاييان از سرما و نم به وجود آمد و کم کم راه خود را به عنوان يک اثر زينتي و نشانه اي از تحول در خانه هاي اشراف و اعيان باز کرد. اولين نشانه هاي کاربرد فرش به عنوان يک اثر زيستي مربوط به حدود 800 سال قبل از ميلاد مسيح مي باشد. دوره ي شکوفايي هنر فرشبافي در ايران، مقارن حکومت صفويان(حدود قرن 15 و 16 ميلادي) و به خصوص دوران شاه طهماسب و شاه عباس مي باشد. فرشهاي بسيار نفيس و ارزشمندي از اين دوران در موزه هاي سراسر جهان به يادگار مانده است. تحول عمده ي صنعت فرشبافي در قرون چهاردهم و پانزدهم ميلادي در ايران و ترکيه آغاز شد و سپس دامنه ي آن در قرن شانزدهم به هند و در قرن هفدهم ميلادي به چين رسيد. در آمريکاي شمالي براي اولين بار فرش دست بافت در سال 1861 در نمايشگاهي در فيلادلفيا در معرض ديد عموم قرار گرفت. تأثير اين نمايشگاه در مردم به اندازه اي بود که يک تاجر آمريکايي تمام فرش هاي نمايشگاه را خريد و اوّلين خرده فروشي فرش را در آمريکاي شمالي راه اندازي کرد.
به نظر مي رسد که قديمي ترين فرش موجود در جهان، فرشي باشد که در سال 1949 توسط باستان شناسان اتحاد جماهير شوروي سابق در سيبري و در نزديکي مغولستان کشف شد. اين فرش حدود 2500 سال در زير يخ مدفون بود و به همين دليل به نحو حيرت انگيزي از تخريب در امان مانده است. بسياري از باستان شناسان بر اين عقيده اند که محل بافت اين فرش در ايران بوده است، گرچه ترديدهايي نيز در اين مورد وجود دارد.
اين فرش در ابعاد 1،5x1،8 متر مربع مي باشد و با گره هاي موسم به گره ترکي بافته شده است. طرح فرش شامل تکرار نقش هايي در وسط، هم چون موزاييک است که با نقش هاي اسب، آدم و گوزن در حاشيه تزيين شده است. اين فرش داراي حدود 29 گره در هر سانتي متر مربع است. از فن آوري پيشرفته اي که در بافت اين فرش بکار گرفته شده، مي توان نتيجه گرفت که صنعت فرش بافي يراي مدت زمان قابل توجهي قبل از تاريخ بافت اين فرش، رايج بوده و رشد و نمو يافته است.
فرش عجايب، بزرگ ترين فرش جهان: کارشناسان عقيده دارند که تعداد شش يا هفت فرش دست بافت موجود در جهان، از ديد هنري و تکنيکي داراي ارزش بسيار زيادي هستند. از جمله ي اين فرش ها مي توان به فرشي که زينت بخش کاخ پادشاهي دانمارک است اشاره کرد، که مراسم تاج گذاري پادشاهان دانمارک، بر روي آن انجام مي شود. تمام نقش هاي اين فرش بر روي تار و پودي از طلا بافته شده اند. فرش بسيار نفيس ديگري که در موزه ي وين نگاه داري مي شود، فرش شکار ناميده مي شود. اين فرش ريز بافت ترين قالي موجود است که داراي حدود 125 گره در هر سانتي متر مربع است. شايد معروف ترين فرش جهان، فرش اردبيل، باشد که در موزه ويکتوريا و آلبرت در شهر لندن نگاه داري مي شود. اين فرش از اين جهت بسيار مشهور است که از روي آن نسخه برداري هاي بسيار متعددي انجام شده است، به طوري که امروزه در بسياري از منازل، فرش هايي با طرح فرش اردبيل ديده مي شود. به طور مثال نمونه ي نسخه برداري شده از اين فرش در منزل نخست وزير انگليس (10 Downing street) وجود دارد و آدولف هيتلر نيز نمونه اي از آن را در دفتر کار خود در برلين داشت. اين فرش و جفت آن که در موزه اي در لس آنجلس نگهداري مي شود، در دوران شاه طهماسب صفوي، بافته شده اند(حدود سال 1540 ميلادي). فرش اردبيل توسط هنرمندي بنام مسدوک کاشاني، براي پوشش صحن آرامگاهي در شهر اردبيل بافته شده است. از قطعات يکي از اين فرش ها براي مرمت ديگري استفاده شده است. به همين جهت، نسخه موجود در شهر لندن نمونه کامل تري مي باشد. اين فرش داراي تقارن مرکزي بوده و دقّت به کار رفته در بافت، آن را در زمره ي يکي از بي نظيرترين آثار هنري در آورده است. اين اثر منحصر به فرد داراي حدود 50 گره در هر سانتي متر مربع است و در زمره فرش هايي است که به نام ترنجي خوانده مي شوند. در هر طرف قسمت مياني اين فرش يک چراغ بافته شده، که يک چراغ کوچک تر از ديگري است. بافنده اين فرش در نظر داشته، که فرش اردبيل در صحن يک آرامگاه استفاده مي شود، به همين جهت چراغي را که در طرفي که عموم مردم در آن مي نشسته اند کوچک تر بافته است و کسي که بر روي اين فرش نشسته است، ابعاد دو چراغ را هماهنگ مي بيند. شواهد حاکي از آن است که اين فرش ها از آرامگاه شيخ صفي الدّين اردبيلي و شاه اسماعيل صفوي به موزه هاي مذکور انتقال داده شده اند. فرش اردبيل داراي ابعاد 11، 52x5، 34 متر مربع بوده و از ريز بافت ترين فرش هاي به جا مانده از دوره ي صفوي به شمار مي روند.
اين فرش در زمره ي نفيس ترين فرش هاي موجود در دنيا است و به نام فرش عجايب (The carpet of wonder) ناميده مي شود. فرش عجايب داراي ابعاد 60،9x70،5 متر مربع است که مساحتي بالغ بر4347 متر مربع را مي پوشاند(مساحت فرش اردبيل که فرش بزرگي محسوب مي شود حدود 5/61 مترمربع مي باشد). تعداد گره هاي اين فرش حدود 35 گره در هر سانتي متر مربع است. تصوير فرش عجايب نشان مي دهد که قسمت مرکزي اين فرش براساس طرح داخلي سقف مسجد شيخ لطف الله، در اصفهان بافته شده است. سقف مسجد شيخ لطف الله(که در سال 1603 به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده است) يکي از برجسته ترين تجلي هاي هنر ايراني – اسلامي به شمار مي رود. يکي از پيچيده ترين عمليات مربوط به اين فرش، پياده کردن حجم خميده ي سقف مسجد بر روي سطح دو بعدي فرش بوده است. در سقف مسجد نقش هاي شعاع هاي خارج شده از قسمت مياني سقف داراي ابعاد مساوي هستند. جهت القا حالت اين سقف بر روي نقش فرش، ابعاد نقش ها به نسبت شعاع از مرکز افزايش پيدا مي کند.
به اين ترتيب تصوير نقش روي فرش عينا مشابه تصويري است که بيننده اي که از پايين به سقف مسجد نگاه مي کند، مي بيند. اين کار داراي چنان پيچيدگي بود، که شرکت فرش ايران(بافنده فرش) حقوق مادّي اين عمليات را به نام خود ثبت کرده است. بافت فرش عجايب از سال 1996 آغاز شد و بعد از سه سال به پايان رسيد. مساحت 4347 متر مربعي فرش عجايب توسط حدود 7/1 ميليارد گره ايجاد شده است. جهت بافت فرش، شرکت فرش ايران 600 کارگر شامل 500 بافنده را براي مدت سه سال به کار گمارد. اين گروه موفق شد بافت فرش را با صرف حدود 12 ميليون نفر ساعت بپايان ببرد. وزن اين فرش حدود 22 تن است و در حال حاضر زينت بخش صحن اصلي بزرگ ترين مسجد جهان در شهر مسقط پايتخت عمان مي باشد.
به دلیل بالابودن قیمت فرش دستی و بعضی وقته فرش ماشینی، از محصولات مشابه، نظیر گلیم، جاجیم ، گبه و حصیر و ... استفاده می شود.
2- تحلیل چرخه عمر محصول و صنعت و تاریخچه محصول
مساله اصلی در این تحقیق بررسی فرش و همچنین راههای افزایش صادرات این محصول مهم به سایر کشورها و به طبع آن بالا بردن بهره وری تولید این محصول و همچنین مطالعه مشکلاتی که در سر راه صادرات این کالا و افزایش تولید آن وجود دارد می باشد. از آنجایی که فرش جزو اقلامی می باشد که جزو صادرات غیر نفتی می باشد و از آنجایی که دارای پیشینه تاریخی در کشور ما می باشد و از طرف دیگر فرش جزو کالاهایی می باشد که با توجه به مزایای آن کالایی شناخته شده در جهان می باشد بنابراین می بینیم که نیاز این محصول در سایر کشورها براحتی احساس می شود و بزرگترین عامل یعنی درخواست کالا و بازار فروش که جزو نکات مهم برای هر کالا برای فروش می باشد.
پيشينة بافت فرشهاي اوليه در جهان به زمان بعد از غارنشيني باز ميگردد. زيرا در آن دوران انسان به تقليد از پرندگان سعي نمود با تنيدن الياف نرم گياهان به همديگر مانند سبدبافي و حصيربافي، زيراندازهايي براي خود تهيه نمايد. پس از شكار حيوانات و دسترسي به پوست و پشم آنها زيراندازها اندكي نرمتر شد. حفاري باستانشناسان نشان ميدهد كه بافت «بوريا» از نيهاي منطقة بينالنهرين، از هزاره پنجم و چهارم قبل از ميلاد متداول بوده و بافت گليم تا سده پانزدهم قبل از ميلاد به مرحلة بالايي از تكامل رسيده بود. از بافت نخستين قالي يا قاليچه اطلاع دقيقي در دست نيست زيرا الياف قاليچه بر اثر رطوبت و هجوم حشرات آسيبپذير بوده و از بين ميرود. اما بنابر مادة اولية قاليچه يعني پشم، گمان ميرود ابتدا قبايل چادرنشين آسياي مركزي كه شغل عمده آنها گلهداري بوده، به بافتن فرش مبادرت نموده باشند. و قديميترين نمونهاي كه باستانشناسان به دست آوردهاند، قاليچهاي است مربوط به درة «پازيريك» واقع در هشتاد كيلومتري مغولستان كه «قاليچة پازيريك» ناميده شده است.
اين قاليچه براي پوشش اسب به كار ميرفته و در هر سانتيمتر مربع داراي 36 گره بوده است. صاحبنظران با توجه به نقشهاي روي اين قالي كه شبيه نقوش اصيل هخامنشي است، آن را ايراني ميدانند و معتقدند قالي مذبور از بافتههاي مادها و پارتها ميباشد. رنگهاي اين قالي قرمزِ اُخرايي، زرد، سبز كم رنگ و نارنجي است.نقش جانوران بالدار بر روي اين قالي، همراه با نقوش تخت جمشيد صحت نظر محققين را ثابت ميكند. همچنين صاحبنظران معتقدند بافت قاليچهاي با چنين ويژگيها، مستلزم پشتوانة فرهنگي و هنري غني و چندين قرن تجربه و ممارست ميباشد. و مبين اين نكته است كه در قرون متمادي قبل از بافت فرشِ معروف به پازيريك، اين حرفه در فلات ايران رواج داشته و ايرانيان به رموز آن پي برده بودند. گفتة مورخين هم اين واقعيت را تأييد ميكند.
گزنفون سردار و مورخ يوناني در كتاب خود موسوم به «سيرت كورش» ميگويد: «ايرانيان براي اينكه بسترشان نرم باشد، زير آن قاليچه ميگسترانيدند.» سالنامة چيني «سويي مو» از فرش پشمي دوران ساسانيان به عنوان كالاي وارداتي به چنين نام برده است. در ادبيات فارسي قديم ايران نيز به كرات از تخت معروف «طاقديس» متعلق به خسروپرويز پادشاه ساساني ياد شده كه بر روي آن چهار تخته فرش نفيس گسترده شده بود و هر كدام يكي از فصول چهارگانه سال را نشان ميداده است. فرش معروف بهارستان نيز، كه در زمان حملة عرب به ايران به دست آنها افتاد و قطعه قطعه شد، نمونهاي مشهور از پيشينة اين هنر در ايران است. الياف اين قالي از طلا و نقره و گلهاي آن از سنگهاي قيمتي بود.جواهراتي بر روي آن ترصيع يافته بود كه به يغما رفت و داستان جداگانهاي دارد. در دوران اسلامي نيز پس از توقف طولاني، هنر فرش رواج يافت. مؤلف كتاب «حدودالعالم» در تاريخ 812 ميلادي به هنر قاليبافي در فارس اشاره نموده و يك قرن بعد «مقدسي» به قاليچههاي سجادهاي در اراضي مرتفع قائنات اشاره كرده و ياقوت حموي در سال 1179 ميلادي از وجود قاليبافي در منطقة آذربايجان ايران خبر داده است.ابن بطوطه جهانگرد عرب در سالهاي 1304 – 1378 ميلادي از فرش سبز رنگي كه هنگام بازديد از ايذة بختياري جلو او پهن كردهاند، سخن گفته است. متأسفانه تهاجم اقوام وحشي بيگانه گاهي جلو پيشرفتهاي فرهنگي و هنري را در اين مملكت گرفته و بسياري از آثاري كه بر اثر تلاش نسلها تهيه شده بود، تاراج كرده به يغما برده يا معدوم نمودهاند. از جمله اين تهاجمات، حمله وحشيانه مغول بود كه كشتار و زيانهايي بسيار به بار آورد ولي اعقاب آنها يعني تيموريان دستآموز فرهنگ پربار ايران شدند و به هنر ارج مينهادند از اين رو زمينه شكوفايي هنر در دورة بايسنغر ميرزا در رشتة خط و نقاشي فراهم شد. در اين دوره هنر به اوج ترقي خود رسيد و مقدمهاي شد جهت دوران صفويه كه از ادوار درخشان و ممتاز هنر ايران به شمار ميآيد. از اين دوره نمونههاي بسيار نفيس و زيبايي از فرش ايران در موزههاي جهان وجود دارد كه نمونه درخشان آن، قالي نفيس بافت اردبيل است كه براي مقبرة شيخ صفيالدين، جد بزرگ صفويان بافته شده بود و اكنون زينتبخش موزة ويكتوريا در انگلستان است. پس از صفويه و حملة پابرهنگان افغاني، باز اين هنر به حضيض كشانده شد. در دوران نادرشاه هم فرصت فعاليتهاي هنري دست نداد اما در دوران قاجار باز هنرمندان ايران در تبريز و كاشان و كرمان و مخصوصاً اصفهان، جهت اعتلاي اين هنر ارزنده كمر همت بستند و با تغييرات جديدي كه به نام طرحهاي آمريكايي و فرانسوي شهرت داشت، به چنان موفقيتهاي درخشان جهاني نايل آمدند كه مدت مديدي فرش ايران در صحنه جهان مقام اوّل را احراز نموده بود و بعد از مخازن نفت بزرگترين منبع درآمد ارزي كشور بود و بيش از 10 ميليون نفر در دوران پهلوي از اين راه ارتزاق مينمودند. فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مكشوفه از گذشتگان گویای آن است كه فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد. پروفسور «رودنكو» كاشف «فرش پازیریك» معتقد است كه قالی مذكور كار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش های مشابه و هم زمان این فرش در ستون های تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می نماید. آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است كه گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت دستگرد قالی را از جمله غنایمی كه در این غارت به دست آورده شده، قید نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربافت ایران یاد كرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی كه به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به كار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فكر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده كه گاه با فراغت فكری هنرمندان و محیط مناسبی كه برای رشد و شكوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی كه بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیكر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.
عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم و یازدهم هجری را كه عصر صفویان است زمان شكوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متقارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در كلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور كرده اند كه با اغتنام فرصت از آرامش و محیط مساعدی كه به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح كیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی كه در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده، جا دارد به این عصر و وضعیت هنرمندان و قالیباقی آن مشروح تر بپردازیم.
را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب كه به"شاه طهماسبی" معروف است و خود مكتبی خاص دارد كه به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می كرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات كلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد كه تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعداً به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شكارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس كه به مكتب " شاه عباسی" معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مكتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچك ترنج/ ب – طرح شكارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .